Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika u n IV e r sit e t t n. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova

Tikuv mashinalarining sinflanishi.
Tikuvchilik sanoatida ko‘plab turdagi tikuv mashinalari ishlatiladi. 
U lar ishlab chiqarilgan zavodiga, tuzilishiga, bajaradigan ishiga qarab 
sinflarga b o ‘linadi. H ar bir zavod tikuv mashinasini o ‘z markasi 
bilan chiqaradi. M asalan P M Z — Podolsk mexanika zavodi, O ZShM
— O rsha tikuv m ashinalari zavodi. PZ ShO - Poltova tikuv asbob- 
uskunalari zavodi. R M Z - Rostov mexanika zavodi. K E M Z - Kiev 
eksperim ental mexanika zavodi va h.k.z.
Tuzilishiga qarab raqam lar bilan konstruksiya nom eri yoziladi. 
97 kl, 297 kl, 397 kl, 597 kl.
Bunda oxirgi ikki raqam i asosiy m ashina sinfini bildirsa, birinchi 
raqami variantni bildiradi. Raqam lar yoniga harflar bilan shu sinfdagi 
m ashinalarga q o ‘shim cha m exanizm lar kiritilganligi belgilanadi: 97
- A kl, 97 - В kl.
B a’zi maxsus m ashinalarga bajariladigan ish nomi qisqartirib

---

yoziladi: SM -2 (sm eto chn ay a m ashina), V M -50 (vw shivalnaya 
m ashina), bunda raqam lar konstruksiya nom erini bildiradi.
Bajariladigan ish turiga qarab tikuv m ashinalari 9 xilga b o ‘linadi:
1. T o ‘g‘ri baxyaqator yurituvchi m ashinalar
2. Bir nechta parallel baxyaqator yurituvchi m ashinalar
3. Zanjir baxyaqator yurituvchi m ashinalar
4. Siniq baxyaqator yurituvchi m ashinalar
5. Y o'rm a baxyaqator yurituvchi m ashinalar
6. Yashirin baxyaqator yurituvchi m ashinalar
7. F urnitura(tugm a, ilgak)chatadigan yarim avtom atlar
8. Petlya, puxtalam a yoTm aydigan yarim avtom atlar
9. K iy im n in g k ic h ik d e ta lla r in i y ig ‘ib ish lo v b e ra d ig a n
yarim avtom atlar.
3.5.Tikuv mashinasining tuzilishi va asosiy mexanizmiari
M ashina deb foydali ish bajarish mexanizm iga aytiladi.
M exanizm deb b ir q an ch a d etallam in g o ‘zaro b o g ‘lanishiga 
aytiladi.
D etal deb, m a’lum m aqsad uch u n ishlab chiqarilgan q attiq 
jismlarga aytiladi. D etallar ikkiga boMinadi:
1.Tipovoy (standart) detallar;
2. Maxsus detallar
Tipovov detal deb, m ashinasozlikda stan dart ravishda ishlab 
chiqariladigan detallarga aytiladi. Bunday detallar m ashinalarning 
turli qism larida ishlatiladi, jum ladan, tikuv m ashinasida u l a r : boltlar 
, gaykalar, shaybalar, vtulkalar, vintlar b o ‘ladi.