Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti 1-bosqich “amaliy psixologiya” sirtqi bo’lim 101-guruh talabasi

Psixolog (. yunoncha psixo - jon; logos - bilim), (inglizcha - psixolog) - psixologiya sohasidagi mutaxassis, bu insonning shaxsiy muammolarini hal qilishda yordam berish uchun ushbu bilimlardan foydalanib, ong va holatni tuzatish qonuniyatlarini o'rganadi. tashqi dunyoga, oilalar va guruhlardagi psixologik iqlimni yaxshilash.
Psixologning asosiy vazifasi odamga o'zi va uning atrofidagi dunyo bilan uyg'unlikni topishga yordam berish, odamning hayotiga nisbatan ko'proq ijodiy rivojlanishiga imkon beradigan xatti-harakatlar mexanizmlarini ishlab chiqish, psixologik manbalarini aniqlashga yordam berishdir.
Bog'liq kasblar orasida “psixolog”, “psixoterapevt” va “psixiatr” o'rtasida jiddiy farq bor. Psixoterapevt va psixiatr - tibbiyot maktablarini bitirgan shifokorlar. Psixolog ixtisoslashgan universitetlarning psixologiya fakultetlarida "Psixologiya" ixtisosligi bo'yicha o'qitiladi va shifokor emas. Psixolog faoliyatining mavzusi inson psixikasining patologik buzilishi emas, balki uning ruhiy holati va ichki dunyosi. Psixolog bu uning tashuvchisi qismiga aylanadigan kasblardan biridir.
Qadimgi yunon faylasufi Aristotel "Jon to'g'risida" risolasida, boshqa bilimlar qatorida, ruhni tadqiq qilish birinchi o'rinlardan biriga berilishi kerakligini ta'kidlagan, chunki "bu eng yuksak va hayratlanarli bilimdir". Ammo xatto eng yaxshi psixolog ham barcha muammolardan xalos bo'lish uchun yuz foiz universal retseptni berolmaydi.
U yordamga muhtoj, tananing ichki manbalarini topishga yordam beradigan odam bilan birgalikda muammoni hal qilish usullarini izlamoqda. Psixolog odamga hayotga va muammoning o'ziga boshqa tomondan qarash imkoniyatini beradi, odamni hayotimiz bizning qo'limizda degan fikrga yo'naltiradi.
Psixologiya so‘zining lug‘aviv ma’nosi grekcha psyuxe - jon, ruh, logos - fan, ta’hmot degan m a’noni anglatadi. Psixologiya fan sifatida psixik faktlar, ularning qonuniyatlari va mexanizmlanni o'rganadi.
Psixologiya asosan psixikani keng doirada tadqiq qiladi Shunga ko'ra psixikaning yuzga keltiruvchi asosiy psixik faoliyatlari ko‘rsatilgan. Aynan psixik faoliyatlar quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi:
- biIish faoliyatlari diqqat, nutq, faoliyat:
- bilish jarayonlari: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur;
-shaxsning. hissiy, irodaviy sohasi - hissiyot, iroda,
- shaxsning individual psixologik xususiyatlan temperament, xarakter, qobiliyat
Shunga muvofiq bir qator olimlai' tomonidan psixikaga ta"riflar berilib, uning mazmun mohiyati ochib berilgan. Jumladan, professor M G Davletshin fikricha, psixika deganda - oliy darajadagi materiyaning (miyaning) xususiyati tushunilib, u ob’ektiv borliqni aks ettirihshida namoyon boMadi, sub'ekt faoliyatini ma’lum maqsad asosida yo'naltiradi hamda xulq-atvor negizida shakllanadi, professor V M Karimova fikricha psixika - inson ruhiyatining shunday holatiki, u tashqi olamni (ichki ruhiy
olamni) ongli tarzda aks ettirishimizni, y a ’ni bilishimiz, anglashimizm ta’minlaydi.
Jonsiz materiya uchun aks ettirishnmg mexanik. kimyoviy va fizik turlarixosdir Masalan, ko'zguning aks ettirishi, suvdagi ta’sir va boshqalar. Jonh materiya uchun aks ettirishnmg fiziologik, psixik aks ettinsh turlari xos bo'lib, ong va o ‘zini- o z i anglash uning eng yuqori bosqichidir. Psixik aks ettinsh quyidagi xususiyatlarga ega.D ob'ektiv borliqm to‘g ‘n aks ettinsh lmkoniyatini beradi;
2) shaxsning faoliyati davomida mukammallikka erishib boradi;
3)doim o rivojlanib va takomillashib boradi.
4) Shaxsning individuailigi orqali namovon bo'ladi
Psixologiyaning fan sifatida shakllanishi
Insonda jismomy tanadan tashqari undan farqlanuvchi yana nimadir borligi haqidagi tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo4gan. Eng qadimgi davrlardayoq inson tush k o 'n sh hodisasi orqali ayrim odamlaming noyob qobiliyatlan (masalan, ovdagi muvaffaqiyatlar) o4im va boshqa hodisalarmng sabablanni tushuntirishga intilgan
Ammo dastlabki qarashlar mifologik xarakterda edi. Ular fikrlash orqali emas, ko'r- kokrona ishonch vositasida egallanardi. Ruh haqidagi qarashlar ko'pincha nafas bilan bo glanardi, ruhni esa uchar mahluq sifatida tasavvur etardilar.
Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri mavjuddir Ilk davrlarda psixologik xususiyatlami jonning ishi deb tushuntirilgan. Jonmng o 'zi esa odam tanasidagi maxsus lkkilamchi jism deb qaralgan Bundav tasavvurlar «animizm» deb ataladi. Animizm so‘zi -anim a «jon» degan m a’noni anglatadi. Jon o ‘z mohivatiga ko‘ra olovsimon uchqundan iborat ekanligi Gerakht tomomdan, yoki olovsimon atomdan iborathgi Demokrit tomonidan ta’kidlangan.
Platonning «ideyalar tug'm a bo'ladi» degan g oyalari psixologik fikr taraqqiyotiga juda katta hissa qo'shdi. Platon ta’limotiga коЧа «ideyalar» mohiyati abadiy va o zg arm as, ulaming tabiiy oiamdan tashqarida oliy olam mavjud bo‘lib. ulami odam ko‘zi bilan ko'ra olmaydi.
Platon psixologiyada «dualizm» oqimimng asoschisi hisoblanadi. Dualizm so'zi lkki yoqlamalik yoki lkki mustaqil fikr degan ma'noni anglatadi. Dualizm ta’limoti mohiyati moddiy va ruhiy olam tana va psixikaning bir-biriga bog'liq bo'lmagan holda mavjud boLhb, azaldan qarama-qarshi narsalar deb tushuntiradi
Platonning dualizm shogirdi Arastu (Anstotel eramizdan oldingi IV asr 384-322 yiliar) tomonidan birmuncha muvaffaqiyatli bartaraf etildi Anstotelning «Jon haqida» asari o 'sh a davrdayoq psixologiya maxsus fan sifatida maydonga kela boshlaganidan dalolat beradi. Ana shu tufayli psixologiya jon haqidagi fan sifatida maydonga kelgan va hozirgi kunda psixologiya fani o 'z mazmunim batamom o ‘zgartirgan.
Arastu kishihk tafakkun tarixida birinchi bo'lib ruh va jonli tananing ajralmastigini isbotlab berdi. Unga kokra, jon qismlarga boMinmavdi, lekin u faoliyatimiz davomida oziqlanishi, his etishi va harakatga kehshi, aql-idrok kabi turlarga oid qobiliyatlarda namoyon bo‘lishi mumkin Binnchi qobiliyatlar o ‘simIik uchun, lkkinchisi va uchinchisi hayvonlarga, to'rtinchisi esa insonlar uchun xosdir.
O'simliklar, hayvonlar ruhi va aql idrok odam ruhi ta’limoti bilan Arastu oliy qobiliyatlar va ulaming negizida paydo bo'lishini bildiradigan rivojlanish tamoyihni joriy etdi. Arastu organizmning tabiatdan olgan qobiliyatlami faqat o lzining xususiy faolligi orqali ruyobga chiqarishga asoslangan holda xarakteming faoliyatda
shakllaiiishi to ‘g ‘risidagi nazariyani llgari surdi.
Geraklit, Demokrit, Aflotun, Arastulaming ta’hmotlari keyingi asrlarda psixologik g'oyalarni nvqjlanishida tayanch nuqta bo'lib hisoblanadi.
Mazkur davrlarda Sharqda ham ilk psixologik qarashlar yuzaga keldi Sharqda psixologik qarashlaming pavdo bo'lishida buyuk Sharq mutafakkirlarining roli katta bo'lgan. Ular orasida Al-Xorazmiy, Al-Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mirzo Ulug'bek kabilar o'zlarining inson psixikasi va yosh avlodni tarbiyalashga doir boy fikrlar va qarashlanm meros sifatida qoldirganlar. Ular orasida
avniqsa Abu All ibn Sinoning mantiq, metafizika, tabiiy fanlar, ayniqsa, tibbiyot haqidagi fikrlari o'sha davr ilmiy taraqqiyotiga katta hissa qo'shdi.
U maxsus psixologik muammolar bilan shug'ullangan ohmlardan bmdir. Uning ruh, asab tizimi haqidagi qarashlari katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, Abu All ibn Sinoning temperament xususiyatlariga qarab yondashish zarurligi haqidagi fikrlan mingyildan so'ng ham zamonaviy psixologiyada o ‘z qimmatini yo'qotmagan. Abu Ali ibn Sino dunyoda binnchi bo"lib psixoterapevtik usullami qo'llab ko'rgan ohmlardan bindir.
Asta-sekin ruh haqidagi tushuncha hayotning barcha ko'rinishlariga emas, faqat
hozir biz psixika deb atalgan darajaga nisbatan qo‘llana boshlandi. Psixika kategonyasimng negizida idrok va tafakkurdan tashqari ong tushunchasi yuzaga keldi, buning natijasida ixtiyoriy harakatlar va ulami nazorat qilish lmkoniyati tug‘ildi.
Masalan, Galen (eramizdan oldingi II asr) fiziologiya va tibbiyot yutuqlarim umumlashtinb, psixikanmg fiziologik asoslari to 'g 'n sid ag i tasavvurlarmi yanada boyitdi. Uning ilgari surgan g'oyalari «ong» tushunchasi talqiniga muayvan darajada yaqinlashadi.
Psixologiya aqliy va hissiy jarayonlarni, shaxsiyatning tuzilishini, odamni tashqi dunyo bilan bog'lash usullarini, aloqa va munosabatlarning nozik tomonlarini, o'zini-o'zi anglashning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganadi. Psixologiya nazariy va amaliy qismlarga bo'linadi. Birinchisi normal va g'ayritabiiy ruhiy holatlarni o'rganish bilan shug'ullanadi, ikkinchisi - muammolarni tuzatish bilan shug'ullanadi. Bugungi kunda psixologiya kasbini olish juda oson. Qanday qilib psixolog bo'lish mumkin? Tushunish va psixolog bo'lish - bu bir xil narsa emas.
Avvalambor, psixologlarning psixoterapevt va psixiatrlardan qanday farq qilishini hamma ham yaxshi bilmaydi. Psixoterapevt va psixiatr kasalxonalarda va turli xil tibbiy markazlarda talab katta bo'lgan tibbiy mutaxassisliklardir. Ular tibbiy ma'lumotga ega bo'lishni taklif qilmoqdalar, chunki ushbu ixtisosdagi shifokorlar inson anatomiyasini bilishlari, dori-darmonlarni buyurishlari va turli xil asbob-uskunalar yordamida tashxis qo'yishlari kerak.
Psixologiya tibbiy ma'lumotni talab qilmaydigan gumanitar yo'nalishdir. U aqliy jarayonlar mexanizmlarini ochib beradi va ularning buzilish sabablari to'g'risida tushuncha beradi. Bemorlarga yordam berish tushuntirish munozaralari, treninglar va amaliyotlar orqali amalga oshiriladi.
Psixolog kasbining ijobiy tomonlari:
1. Odamlarga yordam berish muhim bir ish qilganini bilish juda yoqimli. Psixologlar odamlarni o'z joniga qasd qilishdan qutqaradi, oiladagi muammolarni hal qilishga yordam beradi, nizolarni hal qilishda maslahat beradi.
Har bir qutqarilgan hayot, saqlanib qolgan oila yoki sirpanchiq qadam bosmagan odam psixolog tomonidan hisobga olinadi. Va odamlarga foyda keltirayotganini bilsa, hayot behuda hayot o'tkazmaganligini anglaydi.
2. O'zingizga yordam bering Bolalar psixologi Ko'p odamlar o'zlarini tushunish, o'z muammolarini tushunish uchun psixolog sifatida o'qishga borishadi. Statistikaga ko'ra, psixologlarning to'rtdan birida psixologik muammolar mavjud. Yaxshi yoki yomonmi? Amaliyot psixologlari ko'pincha depressiyaga moyil bo'lgan odamga aylanishadi va bu holda bu juda yaxshi. Birinchidan, ular bemorni boshqa hech kim kabi tushunishlari mumkin, chunki ular o'zlari uning muammolariga duch kelishgan.
Bundan tashqari, boshqalarga yordam berish depressiyani eng yaxshi davolash usuli hisoblanadi. Ularning ahamiyati va ehtiyojlarini tan olgan odamlar, yomon sharoitlardan aziyat chekishadi.
3. Insonni bilish, yer qa'riga borish, okeanga sho'ng'ish, kosmosga uchish, atom parchalashdanda murakkab. Inson - bu eng ko'p o'rganilmagan fan. Ammo bizda bor bo'lgan bilim ham hayratlanarli. Hatto eng asosiy asoslarni o'rganib chiqib, inson qalbining chuqur qatlamlariga kirib borish, ularni tushunish qanchalik qiziqarli va unutilmas ekanligini tushunamiz. Shu bilan birga, mutaxassis doimo yangi kashfiyotlar uchun maydonga ega bo'ladi.
Psixolog kasbining salbiy tomonlari:
1. Hissiy charchash Amaliyot davomida psixologlar inson ruhiyatining eng yomon tushlari bilan kurashishga majbur. Ular har doim birovning qayg'usini ko'rishadi, ko'zlariga qarashadi, hamdardlik va muammolarni hal qilishadi. Agar maktabda psixolog ishlasa, unda ota-onalar, giyohvandlar va o'g'rilar tomonidan kaltaklangan bolalar, yosh bezorilar - umuman, eng muammoli o’quvchilar bilan ishlashga bevosita aloqdor.
2. Tanishlaringiz uchun psixologsiz. Nima qilish kerakligini maslahat bering, men bu yerda shunday ahvolga tushib qoldim ... ”Har bir tanish va yarim tanish odam, psixolog sifatida o'qiyotganingizni yoki u bilan ishlayotganingizni eshitib, yordam yoki maslahat so'raydi. Va shu tariqa sizdan turli muammolariga javoblar kutishadi. Ya’ni siz har doim va har yerda psixologsiz.
3. Xato yo'q Psixolog bu shunchaki ish emas. Bu juda muhim rol. Siyosatchi, sudya yoki o'qituvchi kabi ruhshunos aniq tarjimai hol bilan porlashi kerak. U o'zini diqqat bilan kuzatishi kerak, chunki odamlar uchun u dunyoviy ruhoniyga o'xshaydi - ular o'z qalblarini unga ochib beradilar, ularni hayotlarining eng sirli burchagiga qo'yadilar.
4 Psixolog bo'lish uchun siz avval alturist bo'lishingiz kerak, chunki bunday kasbda hech qanday mablag mutaxassis duch keladigan hissiy qiyinchiliklarni qoplamaydi. Faqat odamlarga bo'lgan muhabbat tejovchi mayoqqa aylanishi mumkin va buning nima uchun amalga oshirilganligini tushunishga yordam beradi.
Buning uchun katta mas'uliyat kerak, chunki ko'pgina bemorlar uchun psixolog yagona umiddir. Siz stressga chidamli bo'lishingiz kerak, chunki mijozlar har xil, shu jumladan dushmanlar ham. Siz xushmuomala va nozik bo'lishingiz kerak, chunki bu yerda bemorlar bor. Va, eng muhimi, do'stona.
Uzoq vaqt davomida muloqot qila oladigan va hissiy charchoqni boshdan kechirmaydigan kishi yaxshi psixologga aylanishi mumkin. Agar siz aloqadan charchagan bo'lsangiz, unda yana bir bor o'ylab ko'ring - bu siznikimi? Psixolog kasbining mohiyati g'ishtda odamlarning xatti-harakatlarini boshqaradigan barcha sabab va omillarni aniqlashdir.
Insonda jismoniy tanadan tashqari undan farqlanuvchi yana nimadir borligi haqidagi tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo’lgan. Eng qadimgi davrlardayoq inson tush ko’rish hodisasi orqali ayrim odamlarning noyob qobiliyatlari (masalan, ovdagi muvaffaqiyatlar) o’lim va boshqa hodisalarning sabablarini tushuntirishga intilgan. Ammo dastlabki qarashlar mifologik xarakterda edi. Ular fikrlash orqali emas, ko’r-ko’rona ishonch vositasida egallanardi. Ruh haqidagi qarashlar ko’pincha nafas bilan bog’lanardi, ruhni esa uchar mahluq sifatida tasavvur etardilar.
Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ilk davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi deb tushuntirilgan. Jonning o’zi esa odam tanasidagi maxsus ikkilamchi jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar "animizm" deb ataladi. Animizm so’zi -anima "jon" degan ma'noni anglatadi. Jon o’z mohiyatiga ko’ra olovsimon uchqundan iborat ekanligi Geraklit tomonidan, yoki olovsimon atomdan iboratligi Demokrit tomonidan ta'kidlangan.
Platonning "ideyalar tug’ma bo’ladi" degan g’oyalari psixologik fikr taraqqiyotiga juda katta hissa qo’shdi. Platon ta'limotiga ko’ra "ideyalar" mohiyati abadiy va o’zgarmas, ularning tabiiy olamdan tashqarida oliy olam mavjud bo’lib, ularni odam ko’zi bilan ko’ra olmaydi.
Platon psixologiyada "dualizm" oqimining asoschisi hisoblanadi. Dualizm so’zi ikki yoqlamalik yoki ikki mustaqil fikr degan ma'noni anglatadi. Dualizm ta'limoti mohiyati moddiy va ruhiy olam tana va psixikaning bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda mavjud bo’lib, azaldan qarama-qarshi narsalar deb tushuntiradi.
Platonning dualizm shogirdi Arastu (Aristotel eramizdan oldingi IV asr 384-322 yillar) tomonidan birmuncha muvaffaqiyatli bartaraf etildi. Aristotelning "Jon haqida" asari o’sha davrdayoq psixologiya maxsus fan sifatida maydonga kela boshlaganidan dalolat beradi. Ana shu tufayli psixologiya jon haqidagi fan sifatida maydonga kelgan va hozirgi kunda psixologiya fani o’z mazmunini batamom o’zgartirgan.
Arastu kishilik tafakkuri tarixida birinchi bo’lib ruh va jonli tananing ajralmasligini isbotlab berdi. Unga ko’ra, jon qismlarga bo’linmaydi, lekin u faoliyatimiz davomida oziqlanishi, his etishi va harakatga kelishi, aql-idrok kabi turlarga oid qobiliyatlarda namoyon bo’lishi mumkin. Birinchi qobiliyatlar o’simlik uchun, ikkinchisi va uchinchisi hayvonlarga, to’rtinchisi esa insonlar uchun xosdir. O’simliklar, hayvonlar ruhi va aql idrok odam ruhi ta'limoti bilan Arastu oliy qobiliyatlar va ularning negizida paydo bo’lishini bildiradigan rivojlanish tamoyilini joriy etdi. Arastu organizmning tabiatdan olgan qobiliyatlarni faqat o’zining xususiy faolligi orqali ruyobga chiqarishga asoslangan holda xarakterning faoliyatda shakllanishi to’g’risidagi nazariyani ilgari surdi.
Asta-sekin ruh haqidagi tushuncha hayotning barcha ko’rinishlariga emas, faqat hozir biz psixika deb atalgan darajaga nisbatan qo’llana boshlandi. Psixika kategoriyasining negizida idrok va tafakkurdan tashqari ong tushunchasi yuzaga keldi, buning natijasida ixtiyoriy harakatlar va ularni nazorat qilish imkoniyati tug’ildi. Masalan, Galen (eramizdan oldingi II asr) fiziologiya va tibbiyot yutuqlarini umumlashtirib, psixikaning fiziologik asoslari to’g’risidagi tasavvurlarini yanada boyitdi. Uning ilgari surgan g’oyalari "ong" tushunchasi talqiniga muayyan darajada yaqinlashadi.
Niderlandiyalik olim Spinoza (1632-1677) ongni katta ko’lamga ega materiyadan sira qolishmaydigan voqelik, ya'ni yaqqol narsa deb, tushuntirdi. U determinizm (lotincha demmerminara - belgilayman) tamoyilining, ya'ni tabiat, jamiyat hodisalarining, shu jumladan psixik hodisalarning ob'ektiv sabablar bilan belgilanligi haqidagi ta'limot targ’ibotchisi edi.
XVII asrdagi yirik nemis mutafakkiri Leybnis (1646-1716) ning ta'limoti matematika, jumladan, integral va differensial hisoblar kashf etilishiga ta'sir etgan edi. Psixika hayot manzarasi arifmetik yig’indi tariqasida emas, balki integral tarzda namoyon bo’ladi. Leybnis tasavvurlarning uzluksiz chegaralanishi g’oyasiga tayangan holda persepsiya (bevosita ongsiz idrok)ni appersepsiyalar di qqat va xotirani o’z ichiga olgan anglangan idroklardan farqlagan edi. Leybnis psixologiyaga psixikaning faolligi tabiati va uzluksiz rivojlanishi hamda psixikaning onglilik va ongsizlik ko’rinishlari o’rtasidagi murakkab nisbat haqidagi g’oyani olib kirdi.
XVII asrda emperizm va sensualizmni tajriba va his etiladigan bilimning "sof" aql-idrokdan afzalligi haqidagi ta'limotning, ya'ni aqlda hech qanday tug’ma g’oyalar va tamoyillar bo’lishi mumkin emasligi haqidagi ta'limotning oldingi marraga ko’tarilishiga olib keldi. Bu ta'limotni ingliz faylasufi va pedagogi Jon Lokk (1632-1704) astoydil himoya qilib chiqqan edi. Uni empirik psixologiyaning asoschisi deb, hisoblash qabul qilingan. Barcha bilimlarning tajribadan kelib chiqishi haqidagi ta'limoti psixologiya uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan. Chunki u ruhiy hayotning aniq faktlari oddiy hodisalardan murakkab hodisalarga o’tish yo’llari puxta o’rganilishini taqazo etadi. J. Lokkning fikricha, tajribaning ikkita manbai mavjud bo’lib, biri tashqi sezgi a'zolarining faoliyati (tashqi tajriba) va ikkinchisi o’zining xususiy miyani idrok etuvchi aqlning ichki faoliyati (ichki tajriba) dir. Kishi hech qanday g’oyalarga ega bo’lmagan holda dunyoga keladi. Uning ruhi - "toza taxta" bo’lib, keyinchalik unga tajriba yozuvlari bitiladi. Tajriba oddiy va murakkab g’oyalardan tarkib topadi. Bu g’oyalar yo sezgilardan, yo ichki idrok (refleksiya) lardan hosil bo’ladi. Ikkinchi holatda ong real narsalarga emas, balki o’z xususiy mahsuliga yo’naltirilib, o’zi bilan o’zi bo’lib qoladi. J.Lokkning refleksiya ta'limoti kishi psixologik faktlarni interospektiv tarzda bilib oladi degan taxminga asoslangan edi.
Odatda biz, organizmning harakatlari -mimika, imo-ishoralar, nutq ichki va ruhiy kechiriklarning faqatgina tashqi zoxira deb bilamiz. Traditsion-raditsionalistik va empirik psixologiya ham bizning harakatlarimizni ko’pchiligini ichki psixik kechiriklarining faqat tashqi ifodasidir deb ta’kidlagan.
Lekin bixevioristlar inson xulkini bunday tushuntirishni ilmiy emas deb rad qildilar. Ularning davosiga ko`ra, fizik qonuniyatlariga bo`y sunmaydigan fiziologik xususiyatlar inson xulqiga ta’sir qiladigan va uni boshqaradigan aloqida psixik faoliyati yoki ong faoliyatini buzilishi mumkin emas.
Psixik va ong haqidagi Uotson: “Agar bixeviorizm fanda” qandaydir ko`zga ko`rinarli o`rin olishni xoxlasa (lohal aniq obyektiv metod sifatida bo`lsa ham), u “ong” tushunchasini mutlako rad kilmoqi kerak... Ong va uning takidiy elementlari-bo`larning barchasi quruh gapdan iborat deb atagan.
Shuning bilan bixevioristlar psixologiyasining oddiy terminalogiyasini ham uloqtirib tashlaydilar. Ushbu Uotsonning o`zi yana shunday dedi: “Sevgi, idrok, diqqat, iroda, xayol...” kabi tushunchalardan, biror uimsa to`liq tushungan foydalana olishini men mutlaqo bilmayman va unga ishonmayman ham.
Bixeviorizmning asoschisi Torndayk kuzatish metodi va maxsus eksperimetlar o`tkazish bilan hayvonlarda (asosan, kalamushlarda) malaka xosil qilish protsessini o`rgangan. Torndayk hayvonlar psixikasi o`rganishdagi xuddi shu obyektiv metodlarni inson psixik hayotini urganishga ham kuchirish ( tadbiq qilish) mumkin deb hisoblanadi. Inson xulki reaksiyalar yiqindisi sifatida bitta emas, balki butun bir qo`zqovchilar sistemasi bilan vujudgv keltiradi. Organizimning javob harakatlari yiqindisi harakatlari yiqindisini (xulqini) ro`yobga chiharuvchi barcha qo`zqovchilarning murakkab yiqindisini bixevioristlar situatsiya (tashqi sharoit) deb ataydilar.


Foydalanilgan adabiyotlar
1. G'oziyev E.G'. U mumiy psixologiya.. T. O'qituvchi. 2010 y.
2. F.I.Xaydarov N.I. Xalilova “Umumiy psixologiya” (darslik)
Toshkent -2009
3. Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии. — СПб.: Питер, 1999.