Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fan: umumiy pedagogika

3-topshiriq



Zamonaviy pedagogikada pedagogik jarayon qonuniyatlarning yagona tasnifi mavjud emas. Shu sababli quyida mavjud tasniflardan ba’zilarini ko‘rib o‘tamiz.


9
9





M. Kodjaspirov bo‘yicha:
Yagona pedagogik jarayon qonuniyatlari singari tamoyillari masalasida ham turli qarashlar mavjud. Hatto ba’zi pedagoglar ularni qonuniyat sifatida e’tirof etishga moyildirlar. Biroq yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, qonuniyatlar ob’ektiv, eng muhim, barqaror, o’zgarishda, shu bilan birga, aniq sharoitlardagi harakatni ifoda etadi. Pedagogik jarayon qonuniyat-laridan uni samarali tashkil qilishga nisbatan muayyan muhim talablar kelib chiqadiki, buni tamoyillar(printsiplar) deb ataymiz.
Yagona pedagogik jarayon tamoyillarining ham hozirgacha turli tasnif-lari adabiyotlarda o’z aksini topgan. Agar ularni sinchiklab o’rganib chi-qilsa, tasniflarning bir-biriga yaqinligini ko’rish mumkin. SHu sababli biz quyida ko’pchilik tomonidan tushunarli deb topilgan ikkita (Yu.K.Ba-banskiy, B.T.Lixachev) tasnifini berishni ma’qul deb topdik.



I.P.Podlasiy tasnifi bo‘yicha:
Uning mazmuni muayyan g‘oya, fikr, xohish, istaklarni ongdanchiqarib tashlashdan iborat. Bu mexanizmning tashqi va ichki turlari mavjud. Ichki mexanizm hamo‘z o‘rnida ixtiyoriy va g‘ayri ixtiyoriyga bo‘linadi. G‘ayri ixtiyoriy mexanizm-unutishdir. Ixtiyoriy bostirish mexanizmi esa iroda kuchi bilan amalga oshiriladi. Tashqi bostirish mexanizmi tarbiyaning keng tarqalgan usulidir;- ajratish mexanizmi: bu mexanizm ijtimoiylashuv mexanizmi sifatida inson o‘zi uchun yomon taassurotlardan voz kechishi bilan bog‘liq. Ajratish mexanizmi odatda nizolarni hal qilishda kuzatiladi. - o‘z-o‘zini cheklash mexanizmi: bu mexanizm ijtimoiylashuv jarayonida muhim o‘rin tutadi. Agar tarbiyalanuvchiga uning yutuqlari do‘stlarinikidan ko‘ra ahamiyatsizroq tuyulsa, uning o‘z-o‘ziga ishonchi pasayadi. Bu o‘z menini cheklab qo‘yish, qiyinchiliklar oldida ojiz qolishdir. Ba’zi hollarda o‘z-o‘zini cheklash mexanizmini qo‘llashni oqlasa bo‘ladi. Chunki, bu holatda moslashuv sodir bo‘lishi mumkin. Biroq uzoq muddatli o‘z-o‘zini cheklash, o‘z-o‘ziga baho berishning
pasayishiga olib keladi.

4-topshiriq

Yaxlit pedagogik jarayon tamoyillarining quyidagi tasnifi qaysi olimlarga tegishli

I.Podoloskiy tasnifi

M.Kodajaspirov tasnifi

pedagogik jarayonning maqsadga yo‘naltirilganligi; ta’lim va tarbiya mazmunining ilmiyligi; ta’limoluvchilarning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olish, tushunarlilik; tizimlilik va ketma-ketlik; onglilik, faollik, tashabbuskorlik, ta’lim oluvchilarning ijod- korligi; ta’lim va tarbiyaning ijtimoiy foydali, ishlab chiqarish mehnati bilan aloqasi; ta’lim va tarbiyaning jamoaviy xarakteri; ko‘rgazmalilik; ongli talabchanlik bilan birgalikda ta’lim oluvchi shaxsini hurmat qilish; ta’lim va tarbiyaning qo‘lay metod, shakl va vositalarini tanlab olish; sababiylik, onglilik hamda ta’lim, tarbiya va rivojlanishining amaliy natijalari; tarbiyaga kompleks yondashuv.

o‘quv-tarbiya jarayonining ijtimoiy-qadriyatli maqsadga yo‘nalganligi; ta’lim oluvchilar faoliyatining turli turlarining o‘zaro harakatini tashkil etishga kompleks yondashuvni amalga oshirilishi; butun o‘quv-tarbiyaviy ishlarning hayot bilan bog‘ liqligi; ta’lim va tarbiya jarayonida har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish, jamoada ta’lim va tarbiya; ta’limoluvchilarga talabchanlik va hurmatning birligi; ta’lim oluvchilar hayotiga rahbarlik qilishda ularning tashabbuskorliklarini hasobga olish; barcha ta’limoluvchilar hayotini estetizatsiyalash; ta’limva tarbiyaning boshqaruvchilik roli; ta’lim oluvchilarning bilish, mehnat va boshqa faoliyatlarini rag‘batlantirishni hisobga olish, ularda ishga bevosita qiziqish uyg‘otish orqali axloqiy-irodaviy kuchini faollashtirish; ta’lim oluvchilarda barcha turdagi fikrlashni rivojlanishini hisobga olish, ketma-ketlik va tizimlilik; ko‘rgazmalilik; tushunarlilik; sababiylik.