Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti
§.Geometrik masalalar yordamida produktiv tafakkurni shakllantirish
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
Geometrik masalalarni yechishda ijodiy tafakkurni rivojlantirish
|
3.2§.Geometrik masalalar yordamida produktiv tafakkurni shakllantirish
Pedagogik, psixologik va metodik adabiyotlar tahlili asosida 10-11-sinf o'quvchilarining fazoviy tasavvurlarini shakllantirishning quyidagi ko'rsatkichlari aniqlandi. 1. Chuqurlik idrokning yaxlitligi bilan tavsiflanadi, ya'ni butun ob'ektni bir butun sifatida ko'rish qobiliyati, shuningdek ob'ektning tuzilishini, uning elementlari o'rtasidagi munosabatni, ushbu ob'ektning boshqalar bilan munosabatini aniqlash, bu yoki boshqa konfiguratsiya qanday paydo bo'lishini tushunish va uning keyingi rivojlanishini oldindan ko'rish. Fazoviy tafakkurning bu sifati vizual ma'lumotlarni tahlil qilish, standartlarni aniqlash, qo'shimcha ma'lumotlarni aniqlash va fazoviy vakilliklarni yangi munosabatlarga kiritish bosqichlarida fazoviy vakilliklarni shakllantirish jarayonida o'zini namoyon qiladi.
35
2. Kenglik fazoviy tafakkur keng ko'lamli transport vositalariga ega bo'lgan va muayyan atipik holatlarda qo'llaniladigan umumlashtirilgan harakat usullarini shakllantirish qobiliyati bilan tavsiflanadi. Ushbu sifat tanish vaziyatda yangi ma'lumotlarni hisobga olishga tayyorligida namoyon bo'ladi. Ushbu sifat geometriyani vizual ma'lumotlarni tahlil qilish bosqichida, standartlarni aniqlash jarayonida va ayniqsa yangi qo'shimcha ma'lumotlarni olish jarayonida o'rgatishda fazoviy tasavvurlarning shakllanishi va rivojlanishida ishtirok etadi. 3. Moslashuvchanlik mekansal fikrlash turli xil harakat usullarini o'zgartirish qobiliyati bilan tavsiflanadi; harakat shartlari o'zgarganda sozlash qulayligi; bir mos yozuvlar nuqtasidan boshqasiga o'tish qulayligi; bir harakat rejimidan boshqasiga; bir predmetning xususiyatlarini boshqasiga o'tkazish qobiliyati; odatdagi harakatlar rejimidan chetga chiqish; ob'ektning muhim xususiyatlari saqlanib qolishi mumkin bo'lgan bir nechta mumkin bo'lgan vaziyatlarni ko'rish qobiliyati, ammo muhim bo'lmagan narsalar o'zgaradi. Ushbu fikrlash sifati geometriyani o'qitish paytida fazoviy vakilliklarning shakllanishi va rivojlanishining barcha bosqichlarida namoyon bo'ladi. 4. Barqarorlik fazoviy tasvirlar dastlab vizual asosni hisobga olgan holda, tasvirni manipulyatsiya qilishning erkinlik darajasini anglatadi. Bunday operatsiyaning erkinligi vizualizatsiyaning bir turidan ikkinchisiga o'tishning qulayligi va tezligida, ularning tarkibini qayta yozishda namoyon bo'ladi, bu esa fazoviy ob'ektning tasvirini xotirada saqlash va unda yuzaga keladigan o'zgarishlarni tuzatish qobiliyatini, fazoviy ob'ektning tasvirini tahlil qilish qobiliyatini talab qiladi. Bunday faoliyat erkinligi rivojlangan mekansal tasvirlarga xosdir, ammo har qanday tasvirni cheklab qo'ygan bo'lsa, xuddi shu rasmni boshqa rasmda ko'ra olmaslik ularning etishmovchiligini ko'rsatadi. Geometriyani o'rganishda fazoviy tasvirlarning barqarorligi juda ko'p turli xil geometrik tasvirlarni ko'rib chiqishga yordam beradi, bunda muhim xususiyatlar saqlanib qoladi va muhim bo'lmagan narsalar o'zgaradi. Ushbu ko'rsatkichning rivojlanishi mekansal fikrlashning kengligi va moslashuvchanligini ta'minlaydi. 5. To'liqlik mekansal vakillik fazoviy tasvirning tuzilishini, ya'ni elementlar to'plamini, ular o'rtasidagi munosabatni, ularning dinamik munosabatlarini tavsiflaydi. Rasm nafaqat uning tarkibiga kiradigan elementlarning tarkibini (shakli, o'lchami), balki ularning fazoviy tarqalishini (berilgan tekislikka yoki elementlarning nisbiy holatiga) ham aks ettiradi. Shuning uchun geometrik ob'ektning tasvir tuzilishi geometrik ob'ektning shakli, o'lchami, uning boshqa ob'ektlarga nisbatan joylashishi yoki uning qismlarining bir-biriga nisbatan nisbiy
36
holati haqidagi fikrni o'z ichiga oladi. Ushbu ko'rsatkichning rivojlanishi va rivojlanishi vizual fikrlashning chuqurligi va kengligi bilan yordam beradi. 6. Dinamiklik fazoviy tasvirlar mos yozuvlar nuqtalarini o'zboshimchalik bilan o'zgartirish, fazoviy ob'ekt, uning elementlarining pozitsiyasini o'zboshimchalik bilan o'zgartirish qobiliyatida ifodalanadi. Malumot doirasini o'zgartirish sizga kuzatuvchi pozitsiyasini topishga imkon beradi, unda fazoviy fazoni hisobga olgan holda, ba'zi samolyotlarda fazoviy fazolar proektsiyasi sifatida olingan yassi shakllar bilan tanishish mumkin. Geometrik ob'ekt tasvirining dinamikasi nafaqat uni o'zgartirish, balki statik suratda ob'ektlarning harakati, harakati, ular qanday bog'lanishlari va olinishini ko'rish qobiliyatida ham namoyon bo'ladi. Bularning barchasi allaqachon ―aqliy makonda‖ amalga oshirilmoqda, shu bilan birga grafik tasvirlar deyarli o'zgarmaydi. 7. Maqsadliligi mekansal fikrlash muammolarni hal qilishda oqilona harakatlarni amalga oshirish istagi bilan tavsiflanadi, doimo maqsadga qaratilgan bo'lib, uni hal qilishning eng qisqa yo'lini topishga intiladi. Ushbu sifatning mavjudligi muammoni hal qilish rejasini qidirishda, aniqlikdan qo'shimcha ma'lumot olishda muhimdir. Masalalarni yechishda geometrik tafakkurni rivojlantirish uchun, o‘quvchi fikirlashiga yordam berish uchun, o‘qtuvchilar kampyuterdan foydalanishni bilishlari kerak. Kampyuter yordamida fazoviy jismlarni tasvirlab o‘quvchilar bilan ishlansa, o‘quvchilar tafakkuri yanada kengayadi
.
Matematikani o'qitishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish hozirgi kunda ko'plab o'qituvchilar uchun o‘quvchilariga qiziqarli darslar o‘tishga yordam bermoqda .
O‘quvchilarning fikrlash darajasini rivojlantirishda konstruktiv masalalardan ham keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Chunki bunday masalalar orqali o‘quvchi darsda o‘rgangan nazariy bilimlarini amalda qo‘llashga, mulohaza yuritishga o‘rganadi. Misol uchun quyidagi masalani ko‘rib chiqsak.
chizilgan. Konusning hajmini toping. |
