Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti "pedagogika" kafedrasi

"Xodjieva F.O. Bolalarlarda tanqidiy fikrlashni shakllantirish. / Monografiya. T.: «Fan», 2008. 140-b."

3.Tarbiyaviy ishni tashkil etish mahorati
Hozirgi kunda barkamol avlodni, oz vatanining ilgor kishisi sifatida tarbiyalash eng asosiy masalalaridan biri Prezdintimiz 1999 yili 3-sentyabir Respublikamiz manaviyat va marifat kengashini qollab quvvatlash
togrisidagi Farmoni zaminida goyalar, ulardan kelib chiqadigan asosiy maqsadlar manaviyatning ustuvorligi yana bir karra tasdiqlaydi.
Yurtboshimiz Yuksak manaviyat yengilmas kuch nomli asarida Manaviyati yuksak shaxslargina yurtni tanitishga qodir. Shaxsni esa uning manaviy qiyofasi tanitadi. Manaviyat tarbiyadan boshlanadi. Talim-tarbiyasiz manaviyatning bolmasligi barchaga malum haqiqatdir deb takidlaydilar.
Milliy pedagogimiz asoschilaridan biri A. Avloniyning Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot, yo hayolokat, yo saodat, yo falokat masalasidir degan fikirlari yuqoridagilarni yana bir bor tasdiqlaydi.
Pedagog deganda oquvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi jihatidan ham teng bolgan jamoani boshqarib turuvchi prdagog guruh rahbari deb ataladi.
Pedagogning asosiy maqsadi oquvchilarini tugri tarbiyalash jarayonida oquvchi va guruh rahbari bilan bir birini tushuna olishi va guruh rahbari tomonidan oquvchilarga etiborliroq bolishi kerak.
Oʻquv yurtida oquvchilarga tarbiya guruh rahbaring ishlari orqali beriladi.
Jumladan, tadbirlar, mushoiralar, har xil kechalar, uchrashuvlar, taanlovlar vaboshqa oyinlar orqali oquvchilarga talim tarbiya beriladi. Shunga qarab oquvchilarning fikirlash qobiliyti rivojlanib boradi.
Pedagog oʻquv yurti maʼmuriyati bilan birgalikda va mahalla jamoasi, ota onalari bilan hamkrlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi. Oquv yurti mamuriyati guruh rahbari va uning olib borayotgan ishlarini doimo qollab-quvvtlashari lozim. Chunki guruh rahbari oz oquvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalash uchun nimalar kerakligini hisobga olib ish yuritadi.
Pedagog ishini manaviyat va marifatishlari buyicha yani tashkilotchi deriktor orinbosari boshqarib turadi.
Pedagogning ish rejasini oquv yurti deriktori va deriktor orinbosari tuzadi va nazorat qilib boradi.
Oʻquv yurti talimining daslabki bosqichi bolalar oqituvchi rhbarligida talimda birinchi qadam qoyadilar. Oquv faoliyatida bilim, konikma va malakalarni egallaydilar. Oqituvchi guruh bilan kopincha yolgiz ishlaydi va tarbiychi sifatida ish yuritadi.
Oʻqituvchilik bolalarga bolgan munosabatda katta mehribonligi bilan gamxorligi xarakterlanadi. Bular esa ktta talabchanlik bilan olib boriladi. Oʻquvchilar bilan boladigan ozaro munosabatlarni togri yolga qoyish hamda oʻquvchilarning osishi va rivojlanishiga qarab ularni qayta qurish xususiyati ham guruh rahbari uchun muhim ahamiyatga ega.
Oʻqituvchilar tomonidan oquvchilarga qoyildigan pedagogik talablar berishga erishadi, ota-onalar kuni uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari jamoatchilik bilan doimo alaoqa boglab turadi. Zarur bolganda oqishda oquvchilarga yordam korsatishni tashkil etadi. Guruh rahbari qiladigan ishlari xujjatlarini olib boradi va unga oquv yurtida mamuriyatga taqdim etadi. Oʻquvchilar sogligini mustahkamlashga doir ishalrni otakazdi va jismoniy hamda aqliy mehnat qilishga orgatib boradilar.
Guruh jamoasini tashkil etishda, guruh majlisini tashkil etishda guruh rahbarining roli katta hisoblanadi. Guruh majlisi otkazish uchun avvalo jamoani jipslashtiriladi. Pedagog majlisda koplab masalalar koradilar. Guruh majlisida 3-4 ta masalalar korilib muammoli tomonlari taxlil qilinadi va oz yechimini toppish kerak boladi.
Pedagog majlis otkazishi davomida yaxshi oqiydigan bolalarni guruhda yani jamoa ichida ragbatlantirish kerak. Bolalar bsining ir biriga dostona munosabatda bolishadi. Ularni bir biriga intilib yaxshi oqiy boshlashg intiladi. Yomon oqiydigan bolalar ham yaxshi oqiydiga bolalarga intilib ular ham yaxshi oqishga intiladi. Bundan tashqari guruh rahbari oquvchilarni saviyasi rivojlanishi uchun ozi guruhg kutubxona qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni oquvchilar guruhdan tashqari oqish vaqtida yoki darsdan song bosh qolgan paytlarida oqib ozlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar ananalarni ozlashtirib oziga katta avlodning eng yaxshi fazilatalrni goyaviy etiqod va matonatini, vatanga muxabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda ishtirok etishiga intilishini singdiribgina oz bobolari va otalari ishini davom ettirib va kopaytira oladi.
Oila ham jamiyatining bir bolagi xisoblanadi. Oilada bola tarbiyasini yolga qoyish juda katta ahamiyatga ega.
Oila boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga qirralariga tasir korsatishiga qodirdir va odatda tasir korsatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va psixologik tasir korsatishning chuqur oziga xosligi bilan uygunlashib ketadi.
Ota-onalar bilan ish shakllari odatda guruh rahbari oz shaxsiy xususiyatlarini tajribasini oquvchilarning oilalarida vujudga kelgan oziga xos xususiyatlarini, ota-onalarini bilim va tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida korsatib otilgan xatolar va qiyinchiliklarni, fel-atvor xususiyatlari oquv yurti pedagoglar jamoasidagi muxitni ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan ananalarni va hokozolarni hisobdan olib belgilaydi.
Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda faqat bilim berib qolmasdan, ularni tarbiya soxasidagi amaliy malaka va konikmalar bilan qurollantirish, ularning pedagogik faoliyatini uygotish mustaqil shugullanishga undash, maqsadga muvofiq oila ichki munosabatlarini yolga qoyish goyat muhimdir.
Ota-onalar yigilishlari ota-onalar bilan ish olib borishning ananaviy tarkib topgan shaklidir. hal qilinayotgan aniq vazifalaraga bogliq xolda guruh yigilishlarini tashkiliy, yakuniy chorak yigilishlarini mavzuga doir yigilish baxs, yigilish praktikum, ota-onalarning umumiy talimi boyicha guruh rejasiga kora yigilish kabi yigilishlar bolishi mumkin.
Tashkiliy yigilishlarda ota-onalar qomitasining saylanadi, ish rejasi tasdiqlanadi. Mikrayonda pedagogik iqlim ornatish yuzasidan tadbirlar ishlab chiqadi, jamoat topshiriqlari taqsimlanadi va turli ish yonalishlariga doir tashabbuskor ota-onalar guruhlari tuziladi, ota-onalar ishtirokida umumiy oquv yurti tadbirlarin otkazish rejalarini muvofiqlashtiriladi.
Choradagi yakunlovchi guruh majlislari ota-onalarning etiborini oquvchilarning bilimga doir qiziqishlari, qobilyatini, axloqiy irodaviy fazilatlarini rivojlantirishdagi yutuqlar, kamchiliklar, foydalanilmagan imkoniyatlarga qaratish maqsadida kozda tutadi.
Biror mavzuga bagishlangan yigilishlari tarbiyaning eng dolzarb muammolari yuzasidan otkaziladi, ularda ota-onalar qomitasi va guruh rahbarining oquvchilarning u yoki bu soxasidagi tarbiyalanganlik darajasi togrisida toplangan materiallardan foydalaniladi.
Majlis munozaralar ota-onalar etiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish maqsadida otkaziladi. Bunday majlislarni ota-onalar qomitasi azolarida ota-onalarning bir qismi oz vazifalariga, oquv yurtining tavsiyanomalariga notogri munosabatda bolayotganliklari ota-onalarning bir qismi tayyorgarlik kayfiyatida ekanligi malumotlar bolgan taqdirda otkazish tavsiya etiladi.
Majlis-praktikum, ota-onalarning tarbiyaviy jarayonlarida ishtirok etishini faollashtirish unga maqsadga yonaltirilgan tus bagishlash maqsadida otkaziladi.
Ota-onalarning guruhdagi umumiy talimiy rejasiga kora majlislar avvaldan belgilangan reja, muayyan sestemaga muvofiq ota onalrga pedagogik bilim berishning shakli xisoblanadi.
Yakka tartibdagi pedagogik suhbat guruh rahbarining oquvchilar ota-onalar bilan olib boradigan ishining eng ommalashgan, qulay va samarali shakli xisoblanadi. Suhbat yordamida vujudga keladigan masalalarni tez xal etish ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar ornatish,oilaviy tarbiya sharoitlari haqida qoshimcha malumotlar olish, ota-onalarga pedagogik bilim berish, bolaning yakka tartibdagi rivojlanishi dasturini va birgalikda Pedagogik harakatlar sistemasini ishlab chiqish ota onalarning tarbiyaviy tasir korsatishlarini va tarbiyasi qiyin bolalar xulqini tuzatish va oquvchilar ortasidagi munosabatlar vujudga keladigan kelishmovchiliklarni hal etish kabi keng kolamdagi talim tarbiyaining vazifalari hal qilinadi.
Tarbiyaviy tasir koratish samaradorligi kop jihatdan oqituvchilar va ota-onalarning muvofiq harakatlari bilan belgilanishini nazoratda tutib, bolaaning oziga xos psixologik hususiyatlarini hisobga olish, uning hulq atvoridagi eng kichik chetga chiqishlarga ham oz vaqtida etibor berish kerak, bunda guruh rahbari bilan ota-onalarning ishonchli munosabatlar ornatish, oquvchilar oilaviy tarbiya sharoitlari haqida qoshimcha malumotlar olish, ota onalarning ishonchli ozora munosabatlarini orgatgandagina erishiladi, bunday munosabatlarni orgatish va chuqutlashtirish uchun yakka tartibdagi suhbatlardan foydalanish juda muhum.
Har bir ota-ona oz farzandini yaxshi koradi, shuning uchun ular oz farzandida hosil bolgan yangi, ijtimoiy jihatlarini mustahkamlash yuzasidan ehtimol tutilgan birgalikdagi harkatlari hususida maslahatlashishini muhim deb hisoblaydigan guruh rahbriga samimiy hurmat va ishonch bilan qaraydilar.
Guruh rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tarbiyaviy ishni tashkil etar ekanlar, eng yangi psihologik-pedagogik tadqiqotlar malumotlarni etiborga olishlari ham muhimdir. Ularga muvofiq osib kelayotgan kishi shaxsini shakillantirishga oilaning qoshadigan hissasi turli yosh bosqichlarida turlicha boladi va tolqinsimon ozgaradi.
Bunday bilimlarning yoqligi oilaviy tarbiyada koplab xatolarga olib keladi. Guruh rahbari ota onalar bilan ishlashda buni hisobga olmay iloji yoq. bu jihatdan ota-onalarning bolalarini tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib korsatish mumkin.
Ota- onalarning bolalar bilan muomalasining yetishmasligi. Ular ozlari, ishlari haqida kam sozlab beradilar. Oquv yurti bolalari jamoasining hayoti, oz bolasining qiziqishlari, uning jamoat ishlari bilan ishga munosabati va boshqalar bilan ham qiziqadi.
Bolalarni mehnat jarayonlariga jalb etish orqali ularning mehnat tarbiyasini tashkil qila bilmaslik.
Ota- onalar turmushida salbiy misollarni mavjudligi oquv yurtining pedagogik kuch gayratini yoqqa chiqaradi.
Ota-onalar tarbiyaviy tasirini izchil emasligi onda snda oqitishni tekshirish biror nojoya ish uchun tozalash ahloqiy imminitut hosil bolishiga yordam bermaydi.
Oilviy tarbiyaning asosi sifatida taqiqlashlar sistemasi, ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola haayotini u har doim togri hatti harqkatini mashq qiladigan tarzda tashkil eta olmaslik natijasidir.
Harakatlarning oquv yurti bilan muvofiqlashtirilmaganligi yoki u bilan kelishmovchiligidadir.
Ayrim ota-onalarninh bolalar ulgayib borishi bilan tarbiyaviy faolligini susaytirib yuborishlari, bu esa bolalarning ota-onalardan uzoqlashuviga, oquv yurtiga qiziqishi pasayishiga olib keladi.
Qarorlar qabul qilishda kechikish. Bola katta bolgandan keyin aqli kirib, tuzaladi deb oylash odatda ozini oqlamaydi, kopincha qayta tarbiyalashni talab etadigan Pedagogik jihatdan qarovsizlik holatiga olib keladi.
Pedagogik suhbat Pedagogik bilim berishning eng mashhur shakllaridan biridir. Keying paytlarda ota-onalarga Pedagogik bilim berish keng miqyos kasb etib, onalarga Pedagogik bilim berish korxonalardagi, klublar madaniyat huzuridagi turar joylardagi va ota-onalar Pedagogik unversitetlari orqali turli shakllarda amalga oshiriladi.
Ochiq eshiklar kuni yoki ota-onalar kuni, odatda oquv yurti tatillari paytida otkaziladi. Ularni tashkil etish shakllari xilma-xil bolishi mumkin. Bu tarkib topgan ananalarga va guruh rahbari ijodkorligiga bogliqdir. Oilaning yuksak tarbiyaviy imkoniyati bolalar va ota onalarning oziga xos xususiyatlari: qon qarindoshligi, muhabbati, ishonchi, burch hissi obroliligi bilan taminlanadi. Oz farzandining barcha zaif va kuchli tomonlarini yorgakda chogida biladigan, ularni qalbidagi eng kichik harakatini ham sezadigan va tushunadigan unga tasir etishni biladigan onadan va otadan yaxshiroq kim ham ezgulikka, mehnatsevarlikka dostlikka, birodarlikka, muhabbatga orgata boradi.