Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti “Jahon tarixi” kafedrasi

Kurs ishining obyekti va predmeti. Ushbu kurs ishini obyektini SSSR ning Afgonistonga yurishiga tegishli bo’lgan ilmiy tadqiqotlar tashkil etadi. Jumladan, dissertatsiyalar, monografiyalar, arxiv materiallari va vaqtli matbuot nashrlari tashkil etadi.
Ushbu kurs ishini predmetini SSSR ning Afgonistonga yurishi tarixi yoritilgan tadqiqotlar, tarixiy-ilmiy yondashuvlar, tahlil, munosabatlar tashkil etadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: Ushbu kurs ishidan ma’ruza matnlari tayyorlashda, shuningdek, seminarlarda,shu jumladan, tarixga qiziquvchi keng omma foydalanishi mumkin.
Kurs ishining tuzilishi: SSSR ning Afgonistonga yurishi: SSSR ning Afgonistonga yurishi kurs ishisi kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa, hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I Bob. Urushdan kiyingi yillarda Hindiston va Hindixitoy.
1.1Ikkinchi jahon urushi yakunida Hindistondagi vaziya Hindiston,Pokiston va Bangladesh Britaniya imperiyasining bir qismi edi. Britaniya Hindistoni 1939-yil sentabrda fashistlar Germaniyasiga rasman urush e’lon qildi Hindiston Ittifoqdosh Millatlar tarkibiga kirganda,Britaniya qo'mondonligi ostida eksa kuchlariga qarshi kurashish uchun ikki yarim milliondan ortiq askar yubordi.Hindiston,shuningdek,Xitoy Birma Hindiston teatrida Xitoyni qo'llab-quvvatlash uchun Amerika operatsiyalari uchun bazani taqdim etdi.
Viceroy Linlitgou Hindiston siyosatchilari bilan maslahatlashmasdan,Hindiston Germaniya bilan urushda ekanligini e'lon qildi. Musulmonlar Ligasi va Hindu Mahasabha kabi siyosiy partiyalar Britaniyaning urush harakatlarini qo'llab-quvvatladilar,o'sha paytda Hindistonda mavjud bo'lgan eng yirik va eng nufuzli siyosiy partiya-Hindiston Milliy Kongressi Britaniyaga yordam berishdan oldin mustaqillikni talab qildi. London rad etdi va Kongress 1942-yil avgust oyida"Hindistonni tark eting"kampaniyasini e'lon qilganida,uning o'n minglab rahbarlari inglizlar tomonidan bir muddat qamoqqa tashlandi.Ayni paytda,Hindiston rahbari Subhash Chandra Bose boshchiligida Yaponiya Hindiston Milliy Armiyasi deb nomlanuvchi hind harbiy asirlari armiyasini tuzdi va u inglizlarga qarshi kurashdi.1943-yilda Bengaliyadagi katta ocharchilik 3 million kishining ochlik tufayli o'limiga olib keldi va Cherchillning shoshilinch oziq-ovqat yordamini ko'rsatmaslik qarori bilan bog'liq juda munozarali masala.
Ittifoqchilar kompaniyasida Hindistonning ishtiroki kuchli bo'lib qoldi.Hindistonning moliyaviy,sanoat va harbiy yordami Britaniyaning fashistlar Germaniyasi va imperator Yaponiyaga qarshi kampaniyasining muhim tarkibiy qismini tashkil etdi. Hindistonning Hind okeanining uchida joylashgan strategik joylashuvi,uning ko'plab qurol-yarog' ishlab chiqarishi va ulkan qurolli kuchlari Imperator Yaponiyaning Janubi-Sharqiy Osiyo teatridagi taraqqiyotini to'xtatishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Ikkinchi jahon urushi davrida Hindiston armiyasi Shimoliy va Sharqiy Afrika kampaniyasida,G'arbiy cho'l kampaniyasida qatnashgan eng yirik ittifoqchi kuchlar kontingentlaridan biri edi.Ikkinchi Jahon urushi avjida 2,5 milliondan ortiq hind qo'shinlari butun dunyo bo'ylab eksa kuchlariga qarshi jang qilishdi. Urush tugagandan soʻng Hindiston dunyodagi toʻrtinchi yirik sanoat davlati sifatida maydonga chiqdi va uning siyosiy,iqtisodiy va harbiy taʼsiri kuchayishi 1947-yilda Buyuk Britaniyadan mustaqil boʻlishiga yoʻl ochdi.
Hindistonning taniqli rahbarlari, jumladan Gandi,Patel va Maulana Azad natsizmni,shuningdek, Britaniya imperializmini qoraladilar.
Mohandas Karamchand Gandi,Sardar Vallabhbhai Patel va Maulana Azad boshchiligidagi Hindiston Milliy Kongressi fashistlar Germaniyasini qoraladi, ammo Hindiston mustaqil bo'lmaguncha unga yoki boshqa hech kimga qarshi kurashmaydi. Kongress 1942-yil avgust oyida Hindistondan chiqish harakatini boshladi va mustaqillik berilmaguncha hukumat bilan hech qanday hamkorlik qilishdan bosh tortdi.Bunga tayyor bo'lmagan hukumat 60 000 dan ortiq milliy va mahalliy Kongress rahbarlarini darhol hibsga oldi va keyin Kongress tarafdorlarining zo'ravon reaktsiyasini bostirishga harakat qildi. Asosiy rahbarlar 1945-yil iyunigacha qamoqda saqlandi, garchi Gandi sog'lig'i tufayli 1944-yil may oyida ozodlikka chiqdi.Kongress,o'z rahbarlari bilan hech qanday aloqasi yo'q,ichki frontda unchalik katta rol o'ynamadi.Asosan hindu kongressidan farqli o'laroq,Musulmonlar Ligasi Hindistondan chiqish harakatini rad etdi va Raj hukumati bilan yaqindan hamkorlik qildi Subhas Chandra Bose (shuningdek,Netaji deb ataladi) Kongressning eng yuqori rahbari bo'lgan.Kongressdan ajralib chiqib,mustaqillikka erishish uchun Germaniya yoki Yaponiya bilan harbiy ittifoq tuzishga harakat qildi.Bose Germaniya koʻmagida Hind legionini Axisda bosib olingan Yevropa va Hindiston armiyasidagi harbiy asirlardan hind talabalaridan tuzdi.1942 va 1943-yillarda nemislarning o'zgarishi bilan Bose va Legion ofitserlari o'z rejalarini davom ettirish uchun U qayig'ida Yaponiya hududiga olib ketildi.Kelgach,Yaponiya unga Hindiston milliy armiyasini (INA) tashkil etishga yordam berdi,u asosan Birma kampaniyasida yapon rahbarligida jang qildi.Bose,shuningdek,Singapurda joylashgan quvg'indagi hukumat-Ozod Hindistonning Muvaqqat hukumatini boshqargan.U Hindiston hududini nazorat qilmagan va faqat Yaponiyaga qo'shinlar to'plash uchun ishlatilgan.
1942-yilga kelib,qo'shni Birma Yaponiya tomonidan bosib olindi,u o'sha paytda Hindistonning Andaman va Nikobar orollarini egallab olgan edi.Yaponiya 1943-yil 21-oktabrda orollar ustidan nominal nazoratni Ozod Hindistonning Muvaqqat hukumatiga berdi va keyingi mart oyida Hindiston milliy armiyasi Yaponiya yordamida Hindistonga oʻtib,Nagalanddagi Koximagacha yetib bordi.Janubiy Osiyo materikidagi bu yurish Hindiston hududidagi eng chekka nuqtasiga yetib keldi,yaponlar nihoyat Koxima jangidan va 1944-yil iyunida bir vaqtning o'zida Imfal jangidan chekinishdi^.
1944-45 yillarda Yaponiya o'z uyida kuchli havo bombardimoniga uchradi va Tinch okeanida katta dengiz mag'lubiyatiga uchradi.Imphal hujumi muvaffaqiyatsizlikka uchragani sababli,og'ir ob-havo va kasallik va havo qoplamining olib tashlanishi(Tinch okeanidagi ko'proq ehtiyojlar tufayli)yaponlarga,INA va Birma milliy armiyasining qoldiqlariga ham ta'sir ko'rsatdi.1945-yil bahorida qayta tiklangan ingliz armiyasi bosib olingan yerlarni qaytarib oldi.⁴
Hindiston kuchlari Italiyani fashistlar nazoratidan ozod qilishda muhim rol o'ynadi.Hindiston Italiya kampaniyasida AQSh va Britaniya kuchlaridan keyin uchinchi yirik ittifoqchi kontingentga hissa qo'shdi.4, 8 va 10-diviziyalar va 43-Gurxa piyodalar brigadasi,ayniqsa Monte-Kassinodagi mashaqqatli jangda oldinga siljishdi. Ular 1944 va 1945-yillarda Gotika chizig'ida jang qilishgan.


Ikkinchi Jahon urushi paytida IAF birinchi IAF havo hujumi amalga oshirilgan Birmada yapon armiyasining yurishini to'xtatishda muhim rol o'ynadi.Ushbu birinchi missiyaning maqsadiArakandagi Yaponiya harbiy bazasi bo'ldi,shundan so'ng, IAF zarba missiyalari Tailand shimolidagi Mae Hong Son,Chiang May va Chiang Raidagi Yaponiya havo bazalariga qarshi davom etdi.IAF asosan zarba berish,yaqin havodan yordam berish,havodan razvedka qilish,bombardimonchilarni kuzatib borish va RAF va USAAF og'ir bombardimonchi samolyotlari uchun yo'l topish missiyalarida ishtirok etgan.RAF va IAF uchuvchilari jangovar tajriba va aloqa ko'nikmalariga ega bo'lish uchun mahalliy bo'lmagan havo qanotlari bilan uchish orqali mashq qilishdi.Birma teatridagi operatsiyalardan tashqari,IAF uchuvchilari Shimoliy Afrika va Evropadagi havo operatsiyalarida ishtirok etishdi.⁵ ,ko'plab mahalliy hindular va Britaniyada yashovchi 200 ga yaqin hindular RAF va ayollar yordamchi havo kuchlariga qo'shilish uchun ko'ngilli bo'lishdi.Shunday ko'ngillilardan biri serjant Shailendra Eknath Sukthankar bo'lib,u 83-sonli otryadda navigator bo'lib xizmat qilgan.Suktxankar ofitser lavozimiga tayinlandi va 1943-yil 14-sentyabrda DFCni qabul qildi.Otryad rahbari Sukthankar oxir-oqibat 45 ta operatsiyani yakunladi,ulardan 14 tasi RAF muzeyidagi Avro Lancaster R5868 bortida.Yana bir ko'ngilli bo'lim xodimi yordamchisi Nur Inoyat Xon bo'lib,u 1940-yilning noyabrida natsizmga qarshi kurash uchun WAAFga qo'shilgan musulmon pasifist va hind millatchisi.Nur Xon Frantsiyadagi Maxsus Operatsiyalar Boshqarmasida(SOE)maxfiy agent sifatida jasorat bilan xizmat qildi, ammo oxir-oqibat xiyonat qildi va qo'lga tushdi.⁶ Ushbu hindistonlik havo kuchlarining ko'pchiligi kengaytirilgan IAFga jo'natilgan yoki ko'chirilgan,masalan,Birmadagi 4-sonli IAF eskadronini boshqargan otryad rahbari Mohinder Singx Pujji DFC.Urush paytida IAF barqaror kengayish bosqichini boshdan kechirdi.Filoga qo'shilgan yangi samolyotlar orasida AQShda ishlab chiqarilgan Vultee Vengeance,Duglas Dakota,Britaniyaning Hawker Hurricane,Supermarine Spitfire,Bristol Blenheim va Westland Lysander bor edi.Subhas Chandra Bose Hindiston milliy armiyasining yosh kursantlarini uchuvchi sifatida tayyorlash uchun Yaponiyaga yubordi.Ular 1944-yilda Yaponiya imperatorlik armiyasi havo kuchlari akademiyasida o‘qishni davom ettirdilar.IAF tomonidan jasoratli xizmatini e'tirof etgan holda, qirol Jorj VI 1945-yilda "Royal" prefiksini berdi.Keyinchalik IAF Hindiston Qirollik havo kuchlari deb ataldi.1950-yilda Hindiston respublikaga aylanganida,prefiks olib tashlandi va u Hindiston havo kuchlariga aylandi.⁷
Urush davomida Birlashgan Qirollikda RIN uchun oltita zenit kemalari va bir nechta flot mina qo'riqlash kemalari qurildi,foydalanishga topshirilgandan so'ng,ushbu kemalarning ko'pchiligi Britaniya orollariga shimoliy yaqinlashuvlarda ishlaydigan turli eskort guruhlariga qo'shildi.HMIS Sutlej va HMIS Har biri oltita baland burchakli 4 dyuymli qurollar bilan qurollangan HMIS 1941-yilgi Klayd"Blits"paytida qatnashgan va zenit himoyasini ta'minlash orqali ushbu hududni himoya qilishga yordam bergan.Keyingi olti oy davomida bu ikki kema Atlantikada faoliyat yurituvchi Klayd eskort kuchlariga va keyinchalik Irlandiya dengiz eskort kuchlariga qo'shildi va ular guruhlarning katta kemalari sifatida harakat qilishdi.Ushbu vazifalarni bajarayotganda,U-qayiqlarga qarshi ko'plab hujumlar amalga oshirildi va dushman samolyotlarining hujumlari qaytarildi.Bismark ishtirok etgan harakatlar paytida,Sutlej,Bismarkni cho'ktirish bilan shug'ullangan qirg'inchilardan konvoyni qabul qilish uchun barcha jo'natmalari bilan guruhning katta a'zosi sifatida Scapa Flowni tark etdi.⁸
KeyinchalikHMIS Koveri,HMIS Kistna,HMIS Narbada,HMIS Godavari,shuningdek,zenit shpallari,Buyuk Britaniya suvlarida shunga o'xshash davrlarni Atlantikadagi konvoylarni kuzatib borgan va dushman U-qayiqlari,samolyotlari va planer bombalari hujumlariga qarshi kurashgan.Bu oltita kema va mina qo'riqlash kemalari oxir-oqibat Shimoliy Atlantika,O'rta er dengizi va Keyp stantsiyalarida turli vazifalarni bajarib,Hindistonga yo'l olishdi.Filoning mina qo'riqlash kemalari HMIS edi Katiavar,HMIS Kumaon,HMIS Baluchiston,HMIS Karnatik,HMIS Xaybar,HMIS Konkan,HMIS Orissa,HMIS Rajputana,HMIS Rohilxand.⁹HMIS Bengal Ikkinchi jahon urushi davrida Sharqiy flotning bir qismi boʻlgan va 1942-1945-yillarda koʻplab konvoylarni kuzatib borgan.¹⁰Sloops HMIS Sutlej va HMIS Jumna IttifoqchilarningSitsiliyaga bostirib kirishi bo'lgan Huski operatsiyasida havo hujumidan mudofaa va suv osti kemalariga qarshi bosqinchilik flotini tekshirishda rol o'ynadi.¹¹
Bundan tashqari,qirollik Hindiston floti Hind okeani va O'rta er dengizida konvoy eskort vazifalarida ishtirok etdi va Birma kampaniyasining bir qismi sifatida jangovar operatsiyalarda faol ishtirok etdi,reydlar,qirg'oqlarni bombardimon qilish,dengiz bosqinini qo'llab-quvvatlash va Drakula operatsiyasi bilan yakunlangan boshqa tadbirlarni amalga oshirdi. Urushning oxirgi bosqichlarida operatsiyalarni tozalash.¹²
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Hindiston xalqining milliy-ozodlik kurashi yanada kuchaydi.Bu harakatga, hatto, Buyuk Britaniya armiyasida xizmat qilayotgan hindistonlik soldat vamatroslar ham qo‘shilishdi. 1946-yilning fevralida Bombey harbiy-dengizbazasi matroslarining bosh ko‘tarishini deyarli butun Hindiston qo‘llabquvvatladi. Shunday sharoitda Buyuk Britaniya hukumati Hindistonga mustaqillik berilishini e’lon qilishga majbur bo‘ldi.
Buyuk Britaniya bosh vaziri K. Ettli 1947-yil 20-fevralda Hindiston
haqida yangi deklaratsiya bilan chiqdi va hokimiyatni «hindlar qo‘liga»
topshirishini bayon qildi.1947-yilning 15-avgustida Hindiston mustaqilligi to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Bunga ko‘ra, Buyuk Britaniya hukmron doiralari Hindistonni ikki dominionga (Hindiston Ittifoqi va Pokistonga) bo‘lib yubordi. Shu tariqaBuyuk Britaniya yana bir marta o‘zining « Bo‘lib tashla, hukmronlik qil!»
shioriga sodiqligini namoyon qildi. Bu bo‘linishni eng nozik belgi — diniy
belgi asosida amalga oshirdi. Hindiston Respublikasining tashkil topishi
Hindiston Ittifoqi hududida aholining katta qismi (musulmonlar ham kam emas edi) hinduiylik diniga e’tiqod qilishardi.Pokiston aholisining katta qismi esa (hinduiylik diniga e’tiqod qiluvchilar hamkam emasdi) islom diniga e’tiqod qilardi.
Bir davlatning ikkiga bo‘linishi jarayoni katta diniy to‘qnashuvlar, qirg‘inlar
sharoitida amalga oshirildi. Ikki tomondan qochoqlar soni 8 mln dan ortiqni tashkil etdi. Ayniqsa, Kashmir viloyatining Hindistonda qoldirilishi (bu
viloyat aholisi asosan musulmonlardan iborat edi) Hindiston va Pokiston
o‘rtasida urush harakatlarini keltirib chiqardi. 1947-yil kuzida Pokiston
qo‘shinlari Kashmirga kirdi. Hindiston armiyasi bilan janglar bo‘ldi.
M. K. Gandi bu diniy to‘qnashuvga qarshi chiqdi. Hindistonda
musulmonlarning hayot kechirishi uchun zarur sharoit yaratishni talab qildi.
Bunga shovinist hind burjuaziyasi qarshi chiqdi. 1948-yil 30-yanvarda 70
yoshli M. K. Gandi o‘ldirildi. 1949-yilning 1-yanvarida bu ikki dominion
o‘rtasida urushni to‘xtatish haqida bitim imzolanishiga erishildi. 1949-yilda
Hindiston Ta’sis majlisi mamlakat konstitutsiyasini qabul qildi va u 1950-
yilning yanvaridan kuchga kirdi. 1950-yilning 26-yanvarida Hindiston
Respublika deb e’lon qilindi. Shunday qilib, hind xalqining Buyuk Britaniya
mustamlakachiligiga qarshi salkam 100 yil davomida olib borgan milliyozodlik kurashi mustaqil davlatga ega bo‘lish bilan yakunlandi.
Bu kurashga Hindiston Milliy Kongressi (HMK) rahbarlik qildi. Mustaqillikdan so‘ng tuzilgan birinchi hukumatni HMK rahbari J. Neru (1889—
1964) boshqardi. Ayni paytda Hindiston Britaniya Millatlar Hamdo‘stligi
tarkibida qoldi.Yangi hukumat o‘tkazgan dastlabki muhim islohot
agrar islohot bo‘ldi. Unga ko‘ra, yer bevosita unda
ishlayotganlarga berilishi ko‘zda tutildi. Biroq zamindorlarning qattiq qarshilik ko‘rsatishi oqibatida hamma dehqonlar ham
yerli bo‘la olmadi. Shunga qaramay, yerni zamindorlardan ijaraga olib
ishlayotganlarning katta qismi yerli bo‘lib qoldi. Mustaqillik yillarida qishloq
xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish hajmi ikki baravardan ortiq ko‘paydi.
Hindiston 1966-yilgacha uchta besh yillikni amalga oshirdi.
To‘g‘ri, aholining barchasi ham to‘q yashamayotgan yoki ma’lum
qismi och holatda yashayotgan bo‘lsa-da, islohot tufayli Hindiston o‘z
aholisini oziq-ovqat bilan asosan o‘zi ta’minlash imkoniga ega bo‘ldi.
Javaxarlal Neru. Iqtisodiy va siyosiy taraqqiyot Hindiston hukumati milliy sanoatni rivojlantirishga ham alohida e’tibor berdi. Natijada sanoat ishlab chiqarishi deyarli to‘rt baravar ko‘paydi. Hindiston agrar davlatdan agrar-industrial davlatga aylandi. 1990-yilda Hindiston 170 mln kv/s elektr energiya, 12 mln tonna po‘lat, 30 mln tonna neft ishlab chiqardi. Avtomobil, avtobus, radio, televizor ishlab chiqarish yuksak sur’atlarda rivojlanmoqda. Traktor ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda yetakchi davlatlardan biriga aylandi. Hindiston iqtisodiyotida davlat sektori yildan-yilga kamayib bormoqda. Bugungi kunda u jami milliy mahsulotning 20 foizini ishlab chiqaradi, xolos. Hindiston siyosiy hayotida parlamentarizm mustahkam qaror topdi. Hindiston Respublikasi butun taraqqiyoti yillarida
katta ijtimoiy-siyosiy muammolarga duch keldi va hozirgacha ular o‘z yechimini topgani yo‘q. Bular: hinduiylar bilan musulmonlar o‘rtasidagi diniy qirg‘inlar; musulmonlarning Kashmirni Pokiston bilan birlashtirish
uchun kurashi; sikxlarning siyosiy muxtoriyat uchun kurashi; Panjobning
Hindiston tarkibidan ajralib chiqish uchun kurashi bilan bog‘liq muammolardir. Bunga yana mamlakat 20 foiz aholisining yersizligi, 30 mln ga
yaqin aholining ishsizligi; 60 foiz aholining hamon savodsizligi kabi
muammolar ham qo‘shiladi. 1957-yil martida bo‘lib o‘tgan saylovlarda J. Neru yana Bosh vazirlikka saylandi, R. Prasad esa Prezidentlik lavozimini egalladi. J. Neru vafotidan so‘ng 1964-yil 2-iyunda L. B. Shastri Hindiston Bosh vaziri bo‘ldi. Lekin 1966-yil 11-yanvarda Pokiston bilan urushni to‘xtatish haqida Ayubxon
bilan bitimni imzolagach, Toshkentda vafot etdi.
L. B. Shastri vafot etgach, Indira Gandi 1966—1977-yillarda bosh vazir
bo‘lib turdi. I. Gandi o‘z mavqeyini mustahkamlash uchun 1970-yilda 4-
beshyillik rejani qayta ko‘rib chiqdi va davlat sektorini mustahkamlash
choralarini ko‘rdi. 14 ta bank, ulgurji savdoning bir qismi milliylashtirildi,
monopoliyalarning roli cheklandi. Mayda ishlab chiqarish (kichik biznes)ni
rivojlantirish choralari ko‘rildi. Ba’zi shtatlarda mayda yer uchastkalariga
soliq bekor qilindi, katta yer egalari yerlarining maksimal darajasini pasaytirish, sobiq knyazlarning pensiya va imtiyozlarini bekor qilish choralari
ko‘rildi. Bu narsa parlamentda oppozitsiyani kuchaytirdi. 1971-yilda sug‘urta
ustidan nazorat o‘rnatildi, yengil sanoatda davlat korxonalari paydo bo‘ldi,
xususiy mulkni milliylashtirish haqida konstitutsiyaga tuzatish kiritildi.
Bu tadbirlar yirik burjuaziya va monopolistik unsurlarning noroziligini
kuchaytirdi. HMKda ham bo‘linish yuz berdi. 1975-yilda hukumat yangi
dastur e’lon qildi.