Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti “Jahon tarixi” kafedrasi

II Bob 1960-2021-yillarda Hindiston va Hindixitoy davlatlari
2.1. 1960-2021-yillarda Hindistondagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy holat. Yangi hukumat o‘tkazgan dastlabki muhim islohot
agrar islohot bo‘ldi. Unga ko‘ra, yer bevosita unda
ishlayotganlarga berilishi ko‘zda tutildi. Biroq zamindorlarning qattiq qarshilik ko‘rsatishi oqibatida hamma dehqonlar ham
yerli bo‘la olmadi. Shunga qaramay, yerni zamindorlardan ijaraga olib
ishlayotganlarning katta qismi yerli bo‘lib qoldi. Mustaqillik yillarida qishloq
xo‘jalik mahsulotlari yetishtirish hajmi ikki baravardan ortiq ko‘paydi.
Hindiston 1966-yilgacha uchta besh yillikni amalga oshirdi.
To‘g‘ri, aholining barchasi ham to‘q yashamayotgan yoki ma’lum
qismi och holatda yashayotgan bo‘lsa-da, islohot tufayli Hindiston o‘z
aholisini oziq-ovqat bilan asosan o‘zi ta’minlash imkoniga ega bo‘ldi.
Javaxarlal Neru Iqtisodiy va siyosiy taraqqiyot Hindiston hukumati milliy sanoatni rivojlantirishga ham alohida e’tibor berdi. Natijada sanoat ishlab chiqarishi deyarli to‘rt baravar ko‘paydi. Hindiston agrar davlatdan agrar-industrial davlatga aylandi. 1990-yilda Hindiston 170 mln kv/s elektr energiya, 12 mln tonna po‘lat, 30 mln tonna neft ishlab chiqardi. Avtomobil, avtobus, radio, televizor ishlab chiqarish yuksak sur’atlarda rivojlanmoqda. Traktor ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda yetakchi davlatlardan biriga aylandi. Hindiston iqtisodiyotida davlat sektori yildan-yilga kamayib bormoqda. Bugungi kunda u jami milliy mahsulotning 20 foizini ishlab chiqaradi,xolos. Hindiston siyosiy hayotida parlamentarizm mustahkam qaror topdi. Hindiston Respublikasi butun taraqqiyoti yillarida katta ijtimoiy-siyosiy muammolarga duch keldi va hozirgacha ular o‘z yechimini topgani yo‘q.
Bular: hinduiylar bilan musulmonlar o‘rtasidagi diniy qirg‘inlar; musulmonlarning Kashmirni Pokiston bilan birlashtirish uchun kurashi; sikxlarning siyosiy muxtoriyat uchun kurashi; Panjobning Hindiston tarkibidan ajralib chiqish uchun kurashi bilan bog‘liq muammolardir. Bunga yana mamlakat 20 foiz aholisining yersizligi, 30 mln ga yaqin aholining ishsizligi; 60 foiz aholining hamon savodsizligi kabi muammolar ham qo‘shiladi. 1957-yil martida bo‘lib o‘tgan saylovlarda J. Neru yana Bosh vazirlikka saylandi, R. Prasad esa Prezidentlik lavozimini egalladi. J. Neru vafotidan so‘ng Neru o'rnini egallagan
Bosh vazir Shastri nomzodi ilgari surildi bir guruh partiya yetakchilari tomonidan ushbu lavozimga "sindy-kat" deb ataladi yirik yer egalari tomonidan qo'llab-quvvatlangan va tadbirkorlar. DA1965 mutaxassislar Dunyo banka belgilangan
ta'minlash moliyaviy boyqush Yordamushlab turish murakkab iqtisodiy
islohotlar. Bir yarim yil davomida qolishBosh vazir Shastri qabul qildi
asosiy oqimni qayta yo'naltirish bo'yicha qarorlar og'ir bilan davlat investitsiyalari
qishloq xo'jaligi uchun sanoat; urg'u intensiv dehqonchilik va melioratsiya uchun;
narx tizimi yordamida rag'batlantirish va ajratish subsidiya rustic modernizatsiya qilishga qodir fermer xo'jaliklari ishlab chiqarish; xususiy va rolini oshirish
sanoatga xorijiy investitsiyalar. Iqtisodiyot, ayniqsa, bo'ldi xorijdan keladigan moliyaviy tushumlarga bog'liq bo'lib, mamlakat tushib ketganda
harbiy xarajatlarning qo'shimcha yuki 1965 yilda Pokiston bilan ikkinchi urush paytida. Neru vorislari Lal Bahodur Shastri Neruning davomchilari INCning parlamentda ko'rgan yo'qotishlari 1967 yilgi saylovlar uni g'alabadan mahrum qilmadi milliy bo'yicha kichik farq bilan darajada, lekin 8da mag'lubiyatga olib keldi davlatlar. Kerala va G'arbiy shtatlarda Bengal INC hokimiyatdan chetlashtirildi Kommunistlar boshchiligidagi koalitsiya Hindiston partiyasi. Ikkala shtatdagi so'lchilar hukumatlar faoliyati cheklangan politsiya va u erda norozilik namoyishlari boshlandi ijarachilar va qishloq xo'jaligi proletariat yer egalariga qarshi va zavod ishchilari - boshqaruvga qarshi korxonalar. Inqilobiy fikrlash
kommunistlar qurollanganlarni qo'llab-quvvatladilar bir qancha shtatlarda dehqonlar g'alayonlari,¹⁶ KPI qaerda ishlagan. 1960-yillarning oxiri kichik tomoshalar uyushtirishdi Andhra Pradeshdagi xalqlar va a'zolari rejalashtirilgan qabilalar va kastalar G'arbiy Bengal, qaysi edi armiya tomonidan tor-mor etilgan. Neru vorislari Hindistondagi parlament binosi. Indira Gandi Mamlakatning navbatdagi bosh vaziri Indira Gandi endi eskisiga ishona olmadi partiya rahbarlari va ular bilan birlashdilar kichik yoshlar guruh sotsialistlar va sobiq kommunistlar.
qat'iyatli harakatlar premyera yoqilgan eng yirik tijoratni milliylashtirish banklar uning nomini yangi siyosat bilan bog'lashdi, kambag'allarga yordam berishga qaratilgan aholi. Bosh vazirning mashhurligi g‘alaba natijasida 1971-yilda o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi uchinchi hind-pokiston urushida. Bilan
Bangladeshning paydo bo'lishi, Hindiston bo'lib chiqdi
Janubiy Osiyo mintaqasida ustun mavqega ega. Bundan tashqari, 1974 yil may oyida u sarflangan yadroviy ntestlar, armiya kuchayganligini ko'rsatdi mamlakatning kuchi. Indira Gandi Indira Gandi
Siyosiy inqiroz 1971 yilda hukumat bu huquqni tikladi
parlament olib kir o'zgarishlar ichida konstitutsiya, bekor qilingan ichida
1967 rezolyutsiya Oliy sud. DA 26-tuzatish, unda aytilgan har qanday qonunga rioya qilish kerak Konstitutsiyaning asosiy moddalari, ijtimoiy va tamoyillaridan kelib chiqqan holda iqtisodiy adolat. Qachon kirgan 1973 yil apreldagi tuzatish rad etildi Oliy sud tomonidan hukumat ishdan bo'shatildi ovoz bergan eng keksa uchta sudya unga qarshi chiqdi va rais etib tayinlandi uning a'zolaridan birining sudi
tuzatishni yoqlab gapirdi. Rahbarlar KPIdan tashqari barcha muxolif kuchlar ko'rdi
bu aktda o'rnatish tahdidi avtoritar rejimi. Yetakchi muxolifat eng keksasi J. Nara-yan edi Mahat-mi Gandi izdoshi. Narayan da kampaniya boshladi 1974 yil yanvar oyida boshchilik qilgan Gujarat vazirlarni iste'foga chiqarish va tarqatish
davlat qonun chiqaruvchi organi. Shunday qilib da qizg'in kampaniya olib borildi
Ikki quyon. Siyosiy inqiroz Mahatma Gandi
Siyosiy inqiroz. 1975 yil 2 iyunda Gandi ayblandi "korruptsiya amaliyot" berdi uni opponentlar tashkil qilish imkoniyati Bosh vazirni lavozimidan chetlatish harakati. Bunga javoban Gandi Hindistonda favqulodda holat joriy qildi.
ommaviy hibsga olishlarga olib kelgan vaziyat siyosiy raqiblar va keng
tsenzura. Parlament saylovlarida 1977 yil mart, yangi Janata partiyasi,
muxolifat guruhlari bloki bo'lgan, katta g'alaba qozondi va favqulodda to'g'risidagi qonunni bekor qildi pozitsiya. Biroq, tez orada hukumat Janata ichki qurbon bo'ldi
intriga. Uning rahbari M. De-say topshirdi 1979 yil iyun oyida iste'foga chiqdi va u o'zini tutdi 1980 yil yanvar Gandi parlament saylovlari hokimiyatga qaytdi.
Siyosiy inqiroz Morarji Desai 18. Siyosiy inqiroz 1980 yilgi saylovlarda elektoratning ishtiroki davomida mojarolar sonining ortishi bilan taxminan 55% gacha kamaydi saylov kampaniyalar. DA G'arbiy Bengal, Kerala va Tripura g'alaba qozondi KPI. Markaziy hukumat duch kelgan bilan jonlanish
shimoli-sharqdagi separatistik harakatlar, bir qator diniy va jamoat tartibsizliklari bilan Uttar Pradesh. Barcha holatlarda uchun tartibni tiklashga murojaat qilish kerak edi harbiy kuch. 1984 yil iyun oyida, epidemiyadan keyin Panjobdagi sikx terrorizmi, armiya bo'linmalar sikxlar ziyoratgohiga bostirib kirishdi - olib borgan Amritsardagi Oltin ibodatxona sikx yetakchisi Bhindranwale va yuzlab odamlarning o'limi ma'badda panoh topgan uning tarafdorlari. Gandining hal qiluvchi harakati Hindistonning boshqa qismlarida ma'qullash bilan kutib olindi, ammo sikxlarning bosh vaziriga qarshi qayta qurilgan. 1984 yil oktyabr I. Gandi ikki kishi tomonidan o'ldirilgan ularning qo'riqchi-me-sikhlari tomonidan. Postda
hukumat rahbarlari va rahbar sifatida INC o'rnini uning o'g'li Rajiv Gandi egalladi
parlament saylovlarini yakuniga e’lon qildi 1984 yil va ular ishonchli g'alaba qozonishdi. Siyosiy inqiroz Rajiv Gandi 1989 yilgi saylovlarda so'zga chiqqan partiyalar atrofida birlashgan INC (I) ga qarshi sobiq moliya vaziri V.P.Singx, keyin hukumatni kim boshqargan ozchiliklar. Singx hukumati 1988 yilda tuzilgan partiyaga tayangan Janata hindlarni berdi va qo'llab-quvvatladi millatchi Bharatiya Janata par-ti (BDP) va ikkita communist partiyalar. Koalitsiya noyabr oyida tarqaldi 1990 yil, BJP undan chiqqanida. Kuzatish Chandra Sekha-ra hukumati ishga tushdi to'rt oydan keyin iste'foga chiqish, chunki INK (I) loyihani ma'qullamadi davlat byudjeti. Siyosiy inqiroz BJP gerbi Rajiv Gandi uloqtirilgan bomba tufayli halok bo'ldi May oyida Shri-Lanka Tamil terrorchisi 1991. Kirish uchun o'ch olish harakati edi Hindiston qo'shinlari Shri-Lanka shimolida 1987 yil Tamilga qarshi kurash u erda separatistlar. Yangi bosh vazir nara simha Rao
sarflangan ichida 1992 hal qiluvchi iqtisodiy islohotlar, chaqirdi modernizatsiya qilish sanoat va ilmiy-texnikaviy mamlakat bazasi. Muvaffaqiyatsiz edi yilda Rao hukumatining faoliyati oldini olish jamoalararo to'qnashuvlar paydo bo'ldi
keyin pravoslav hindular tomonidan vayron qilingan 1992 yil dekabr oyida Uttar-Pradeshdagi masjidlar. Siyosiy inqiroz Narasimha Rao 1996 yil aprel-may oylarida bo'lib o'tgan saylovlar parlamentdagi o'rinlarni taqsimlash uchta asosiy fraktsiya o'rtasida: INC (136 deputatlik mandati), BJP (160) va koalitsiya chap orientatsiya,
Birlashgan deb ataladi oldingi (111 mandat). Keyin BJP hukumatga kirishdan bosh tortdi ko'pchilik, yangi bosh vazir H.D.Deve Govda unda ishtirok etishga jalb qildi INC. Hukumatning asosi edi viloyat va chap vakillari partiyalar.
Sonia Gandi, INC rahbari
1997 yil aprel oyida INC Gov-da boshchiligidagi koalitsiyani qo'llab-quvvatlashdan bosh tortdi va bosh vazir ariza berishga majbur bo'ldi iste'foga chiqish. Uning o'rnini tayinlanganlar egalladi Prezident va tasdiqlangan Parlament Inder Kumar Gujral, qaysi davom etdi yaxshi uning salafi ustida liberallashtirish
iqtisodiyot va o'sish iqtisodiy ko'rsatkichlar, lekin bundan keyin rad etdiijtimoiy xarajatlarni kamaytirish. Kuchaygan tashqi siyosat Hindiston va Pokiston va Xitoy o'rtasidagi muloqot. G'amxo'rlik iste'fodagi Gujral hukumati
erta parlamentga olib keldi1998 yil mart oyida saylovlar. Hokimiyatga keldi
18 partiyadan iborat koalitsiya, unda etakchi o'rinni BJP egallagan.
Siyosiy inqiroz Tashqi ishlar vazirlarining uch tomonlama uchrashuvi
Xitoy, Hindiston va RossiyaYangi bosh vazirning asosiy vazifasi
Atal Bihari Vajpayi tejab turardi boshchiligidagi koalitsion hukumat BJP.
DA aprel 1999 sodir bo'ldi hukumat inqiroz, va hukumat chekinishga majbur bo'ldi
iste'foga chiqish. Quyi palata tarqatib yuborildi parlament. Yangi parlament saylovlari 1999 yil oktyabr oyida bo'lib o'tdi saylov kampaniyasida faol ishtirok etish hind milliy Kongress ko'pchilik ichida Parlament oldi Milliy demokratik ittifoq, BJP boshchiligida. premier mi nistrom yana Vajpayiga aylandi. Hindiston tomonidan olib borilgan yadroviy testlar yolg'on gapirdi uni aksariyat davlatlar bilan munosabatlar tinchlik. DA zamonaviy beqaror muhit omil-rom barqarorlik
ichida bo'lgan prezident figurasi bo'lib qolmoqda 1997 yilda mamlakat tarixida birinchi marta saylangan sobiq "daxlsiz" kasta vakili Kocheril Raman Narayanan, ilgari vitse-prezidenti lavozimida ishlagan tabaqaga mansub Sh.D.Sharmay brahmanlar.¹⁷
Atal Bihari Vajpayi 1964-yil 2-iyunda L. B. Shastri Hindiston Bosh vaziri bo‘ldi. Lekin 1966-yil 11-yanvarda Pokiston bilan urushni to‘xtatish haqida Ayubxon bilan bitimni imzolagach, Toshkentda vafot etdi. L. B. Shastri vafot etgach, Indira Gandi 1966—1977-yillarda bosh vazir
bo‘lib turdi. I. Gandi o‘z mavqeyini mustahkamlash uchun 1970-yilda 4-
beshyillik rejani qayta ko‘rib chiqdi va davlat sektorini mustahkamlash
choralarini ko‘rdi. 14 ta bank, ulgurji savdoning bir qismi milliylashtirildi,
monopoliyalarning roli cheklandi. Mayda ishlab chiqarish (kichik biznes)ni
rivojlantirish choralari ko‘rildi. Ba’zi shtatlarda mayda yer uchastkalariga
soliq bekor qilindi, katta yer egalari yerlarining maksimal darajasini pasaytirish, sobiq knyazlarning pensiya va imtiyozlarini bekor qilish choralari
ko‘rildi. Bu narsa parlamentda oppozitsiyani kuchaytirdi. 1971-yilda sug‘urta
ustidan nazorat o‘rnatildi, yengil sanoatda davlat korxonalari paydo bo‘ldi,
xususiy mulkni milliylashtirish haqida konstitutsiyaga tuzatish kiritildi.
Bu tadbirlar yirik burjuaziya va monopolistik unsurlarning noroziligini
kuchaytirdi. HMKda ham bo‘linish yuz berdi. 1975-yilda hukumat yangi
dastur e’lon qildi. Unda xalqni g‘alla va boshqa tovarlar bilan ta’minlash
uchun davlat ta’minot tizimini joriy qilish, yer uchastkalarining maksimal
darajasini cheklash va ortiqcha yerni yersiz dehqonlarga berish haqidagi
qonunni barcha shtatlarda joriy qilish, qishloq xo‘jalik ishchilarining
Taraqqiyot yo‘lidagi ijtimoiy-siyosiy muammolar minimum ish haqini belgilash, uy qurish uchun bepul yer ajratish, qaram mehnatni bekor qilish, eng kambag‘al dehqonlar qarzini bekor qilish, shaharda yer uchastkasining maksimal darajasini belgilash, olibsotarlikka yo‘l qo‘ymaslik aytilgan edi. Shuningdek, iqtisodiy jinoyatlar; oziq-ovqatni noqonuniy to‘plab qo‘yganlik, kontrabanda, soliqlarni to‘lamaganlik uchun jazolash ham o‘z ifodasini topdi. Lekin bular chala qoldi.
Oppozitsiyachilar Janata parti (Xalq partiyasi) ni tuzdilar va 1977-yil
martida parlamentga o‘tkazilgan saylovlarda Morarji Desai boshliq hukumat
tuzdilar. Janata partidan ajralib chiqqan va 1980-yilda tashkil topgan
Bxaratiya Janata parti (BJP) mamlakatda diniy o‘ziga xoslikni shior qilib
olgan partiyadir. Bu partiya Hindistonni faqat hinduiylik diniga e’tiqod qiluvchilar
davlatiga aylantirish maqsadini ilgari surdi. Ayni paytda musulmonlarni
siyosat va iqtisoddan chetlatishni targ‘ib etdi. Aholisining 11 foizi musulmonlardan iborat bo‘lgan davlatda bunday g‘oyaning ilgari surilishi mamlakat siyosiy birligini katta xavf ostiga qo‘yadi.
Mamlakat birligiga sikxlar harakati ham jiddiy xavf solmoqda. Ular sikxiylik
diniga e’tiqod qiladilar. Bugungi Hindistonda 17 mln sikxiy yashaydi. Oz
sonli bo‘lsa-da, davlat hayotida katta mavqega ega. 1980-yil yanvardagi
saylovlarda Bosh vazirlikka qaytgan HMK vakili Indira Gandi (1966—1977;
1980—1984-yillarda) davrida ba’zi siyosiy xatoliklarga ham yo‘l qo‘yildi.
Chunonchi, u hindi tilini davlat tiliga aylantirishga harakat qildi. Buni
boshqa millatlar vakillari milliy kamsitish sifatida qabul qildilar.
Panjob shtatida yashovchi sikxlar bunga qarshi ajralib chiqish harakatini
boshladilar. Ular o‘z oldilariga Panjobni Hindistondan ajratib olib, Xoliston
deb ataluvchi davlat tuzish maqsadini qo‘ydilar. Ayni paytda ular terrorni
kuchaytirdilar. Tabiiyki, markaziy hukumat Hindistonning bo‘linib ketishiga
toqat qila olmasdi. Fuqarolar urushi kelib chiqishining oldini olish maqsadida 1984-yilning 5-iyunida I. Gandi sikxlarning muqaddas joyi — Oltin ibodatxonani shturm bilan olishga buyruq berdi. Sikxlar qattiq qarshilik ko‘rsatdilar. Natijada 300 kishi o‘ldirildi. Ayni paytda hukumat armiyasi sikxlarning yana 37
ibodatxonasini egalladi. Sikxlar harakati bostirilgan bo‘lsa-da, ular I. Gandidan
suiqasd yo‘li bilan o‘ch oldilar. 1984-yilning 31-oktabrida I. Gandining sikxlardan bo‘lgan shaxsiysoqchisi uni otib o‘ldirdi. Onasining o‘rnini egallagan Rajiv Gandi (1944—1991) sikx terrorchiligiga chek qo‘yishga qaror qildi. 1987-yilning may
oyida Panjob to‘g‘ridan to‘g‘ri markaziy hukumatga bo‘ysundirildi. Bu esa
shtatni muxtor vakolatdan mahrum etishni anglatar edi. Sikxlar bunga qattiq
qarshilik ko‘rsatdilar. Hukumat armiyasi bunga javoban 1988-yilning may
oyida yana Oltin ibodatxonani egalladi. Oqibatda minglab kishilar halok
bo‘ldi. Bu esa 1989-yilda R. Gandini bosh vazirlik lavozimidan ketishga
majbur etdi. 1989-yil noyabrdagi saylovda Milliy front rahbari Rajendra
Pratap Singx Bosh vazir qilib saylandi. 1991-yilgi parlament saylov oldi uchrashuvlarining birida R. Gandi ham o‘ldirildi (1991-yil 21-may kuni). Diniy,
etnik to‘qnashuvlar keyingi yillarda ham davom etdi. 1992-yilning dekabr oyida hinduiy fanatiklar (mutaassiblar) XVI asrda qurilgan musulmonlar masjidini buzib
tashladilar. Bu esa Bombey va Kalkutta shaharlarida hinduiylar va musulmonlar
o‘rtasida qirg‘in keltirib chiqardi. Oqibatda 300 kishi halok bo‘ldi va 1200 dan
ortiq kishi yaralandi. Kashmirda asosan musulmonlar yashaydi. Markaziy hokimiyat bu shtatda ham to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqaruv joriy etishga uringan edi. Bu esa separatchilik harakatini kuchaytirdi, Hindiston va Pokiston munosabatlarini
keskinlashtirdi. Bu kabi o‘ta murakkab muammolarni bartaraf etish yo‘lida jiddiy harakatlar qilindi. Ayni paytda Hindiston, bu muammolarga qaramay, ildam taraqqiy qilib bordi. 1991-yil mayida bo‘lib o‘tgan saylovlarda HMK g‘alaba qozonib, Narasimxa Rao boshliq hukumat tuzildi va mamlakatni 8 yil boshqardi.
Iqtisodiyotda milliylashtirishdan chiqarish davom ettirilib, zarar ko‘rib ishlayotgan fabrika va zavodlar yopildi. Investitsiya ko‘paytirildi, mehnat intizomi yaxshilandi, moddiy manfaatdorlik kuchaydi. Natijada inflatsiya pasaydi,
sanoatga katta miqdorda sarmoya qo‘yildi, qishloq xo‘jaligida mayda dehqonlarning ulushi ko‘paydi. 1994—1995-yillarda sanoatning yillik o‘sishi 10
foizga, yalpi milliy mahsulotning yillik o‘sishi 5 foizga chiqdi. Bu Hindiston
uchun katta ahamiyatga ega edi. Hindiston Milliy Kongressi rahbariyatida korrupsiya, poraxo‘rlik va boshqa jinoyat holatlari yuz berdi. 1996-yilda 30 dan ortiq yuqori tabaqa rahbarlari sudlanib, jazo oldilar.
Bu davrga kelib jangovar induizm millatchiligi kuchaydi. Bu qaysi
partiyaning ideologiyasi ekanligini yuqorida ko‘rdik. 72 foiz aholisi hindoriylardan iborat bo‘lgan aholining shovinistik qatlamlari kayfiyatini o‘zida
mujassamlashtirgan BJP 1998-yil fevraldan parlament saylovlarida g‘alaba
qildi va uning yetakchisi Atal Bexari Vajpai 19-martda Bosh vazir qilib
saylandi. Navbatdagi saylovlarda ham Vajpai o‘z o‘rnida qoldi.
Lekin 2004-yil mayda hokimiyatda o‘zgarish bo‘lib, Bosh vazirlik lavozimini Manmoxan Singx egalladi. Indira Gandi. Hindiston tashqi siyosatida muhim muammolardan biri Pokiston bilan munosabatlardir. 1947-
yildan beri Kashmir masalasida ikki mamlakat janjal qilib keladi. Deyarli
har 10 yilda qurolli to‘qnashuvlar bo‘lib turadi. Hindiston tashqi siyosatida
tinch-totuv yashashning o‘zi tashabbuskor bo‘lgan besh tamoyiliga (pancha
chila — 1955-yilgi Bandung konferensiyasida Osiyo xalqlari o‘rtasida xalqaro munosabatlarga asos qilib olingan) amal qiladi. (qarang: Xitoy mavzusi).
J. Neru SEATO va SENTO bloklarining tuzilishini qoraladi.¹⁸ U bir qancha
mahalliy janjallarni tinchitishda o‘z hissasini qo‘shdi.
Sovet davlati Hindistonga 60 dan ortiq sanoat korxonalarini qurishda
yordam berdi. Harbiy texnika bilan ta’minladi.
Qo‘shilmaslik harakatining rahbarlaridan biri va «olti mamlakat guruhi»
a’zosi bo‘lmish Hindiston qurollanish poygasini to‘xtatishga, qurolsizlanishga,
yadro urushi xavfini yo‘q qilishga, kosmosni harbiylashtirishga yo‘l
qo‘ymaslikka, yangi xalqaro iqtisodiy tartib o‘rnatishga qaratilgan muhim
takliflar bilan bir necha bor xalqaro maydonga chiqdi.
Hindiston Hind okeanini tinchlik zonasiga aylantirish yo‘lidagi kurashga
salmoqli hissa qo‘shdi. AQSHning Diyego-Garsiya harbiy oroliga bazasini
joylashtirishiga qarshi chiqdi. Yangi mustamlakachilikka, irqiy kamsitish va
aparteidga qarshi faol kurashib keldi.
2.2 1960-2021-yillarda Hindixitoy davlatlari iqtisodiy-madaniy hayoti. Subregion mamlakatlari Osiyoning Hindi-Xitoy va Malakka yarimorollari, Malayya arxipelagi orollarini o‘z ichiga oladi. Bu reyonda Bruney, Vyetnam, Indoneziya, Kambodja, Laos. Malayziya, Myanma, Suigapur, Tailand va Filippin davlatlari joylashgan. Ikkinchi jahon urushiga qadar Buyuk Britaniya, Fransiya, Gollandiyalarning mustamlakalari bo'lib kelgan bu mamlakatlar o'z mustaqilliklarini, asosan. 1945-1984-yillar orasida qo'lga kiritdilar.
Hududi 4,5 mln. kv.km bo'lib, unnig yarmidan kо'pi orollardan iboratdir. Jumladan, regionning eng yirik davlati bo`lgan Indoneziya, shuningdek, Filippin davlatining hududi minglab orollarda joylashgan. Iqtisodiy-geografik o‘rni, asosan, ancha qulayligi, avvalo, Yevropadan Tinch okean havzasi mamlakatlariga olib boradigan serqatnov savdo yo'li ustida joylashganligi bilan belgilanadi. Zero, Laosdan boshqa regionning barcha mamlakatlari dengiz bo`yida yoki orollarda joylashgandir. Bu holat mamlakatlar iqtisodiy hayotida ijobiy rol о ynamoqda.
Mintaqada xilma-xil qazilma boyliklar bor. Ayniqsa, qalayi, volfram kabi rangli metallarning yirik korlari bor. Shuningdek, rux, qo'rg'oshin, temir rudasi, turli nodir va asl metallar, ko'mir, neft, tabiiy gaz boyliklariga ham ega. Keyingi yillarda dengiz sayozliklaridan ancha istiqbolli neft va gaz konlari topi Imoqda. Yer osti boyliklariga, ayniqsa, Indoneziya, Malayziya, Bruney, Vyetnam kabi davlatlar ancha boy. Janubi-sharqiy Osiyonning iqlimi musson tiplidir. U, ayniqsa, materik va unga tutash orollarda yaqqol seziladi.
Hozirgi vaqtda Janubi-sharqiy Osiyoning aholisi 629 mln. kishidan iborat. Mintaqada aholi tabiiy o'sish hisobiga ancha tez (yiliga 8 mln. kishi) о`smoqda. Aholining o'sish sur’atlari Kambodja, Laos, Vyetnam kabi mamlakatlarda, ayniqsa, yuqori. Ularda tabiiy o'sish har 1000 kishiga 20-22 kishidan to'g'ri keladi. Nisbatan yaxshi rivojlangan Singapur, Tailand, Indoneziya kabi mamlakatlarda esa bu ko'rsatkich, aksincha, past. Ularda bu ko'rsatkich 5-10 kishinini tashkil qiladi. Aholi mintaqa bo'ylab notekis joylashgan. O`rtacha har 1 kv km maydonga 140 kishidan aholi to'g'ri kelgan holda bu ko'rsatkich Vyetnam, Filippin, Tailandda 200 kishini tashkil qiladi. Indoneziyaning Yava orolida aholining o'rtacha zichligi 2,5 ming kishi va Singapurda 6,5 ming kishiga yetadi. Shu bilan birga, Laos, Kambodja, Bruney kabi davlatlarda anolining o'rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 50-80 kishini tashkil qiladi. Urbanizatsiya darajasi o`rtacha 54,6% ga teng. Ushbu ko`rsatkich Singapurda 100% ni, tashkil etadi. Nisbatan yuqori darajadagi urbanizatsiya darajasi Bruney (76,1%), Malayziya (73,0%) davlatlariga xos. Eng past ko`rsatkich Laos, Vyetnam, Timor-Leshtin, Kambodja davlatlarida kuzatiladi.