Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Moslashuvchanlikni rivojlantirish
Moslashuvchanlik - bu mushak-skelet tizimining morfofunksional xususiyati bo‘lib, u uning bo‘g‘inlarining harakatlanish darajasini tavsiflaydi. Moslashuvchanlik harakatlanish doirasini belgilaydigan mushaklar va ligamentlarning elastikligi bilan belgilanadi. Asosiy jismoniy fazilatlar bilan bir qatorda egiluvchanlik harakatning asosiy shartlaridan biridir. Tashqi tomondan, u fleksiyon-kengayish va boshqa harakatlarning amplitudasi (diapazoni) kattaligida o‘zini namoyon qiladi. Shunga ko‘ra, uning ko‘rsatkichlari burchak darajalari yoki chiziqli miqdorlarda (santimetr) hisoblangan harakatlarning cheklangan amplitudasi bilan belgilanadi.
Polshalik olim G.Prosacka moslashuvchanlik tarkibida eng muhim tarkibiy qismlar katta mushak guruhlari va kichik harakatlar faoliyatini muvofiqlashtirish, mushaklarning harakatlarini farqlash va ko‘paytirish, harakat tezligi va amplitudasi bo‘lishi mumkin, deb hisoblaydi.
Moslashuvchanlik bu harakatni maksimal amplituda bajarish qobiliyati, tezligi, kuchi, chidamliligi, epchilligi bilan birga insonning morfofunksional biologik xususiyatlari bilan belgilanadigan muhim psixofizik sifatdir.
«Moslashuvchanlikning ahamiyati va qiymati shubhasizdir. Avvalo, moslashuvchanlik insonga o‘z tanasini mukammal boshqarish, uni his qilish, u bilan doimiy aloqada bo‘lish, uning imkoniyatlarini bilish va ulardan foydalanish, boshqarish kabi muhim qobiliyatlarni beradi. Bu mahorat nihoyatda qadrlangan va hatto qadimgi odamlar ham bunga intilishgan. "
Moslashuvchanlik osonlik, harakat erkinligi, ozodlik, harakatlanish qulayligi, tanangizning kuchini jamlash va uni bo‘shashtirish qobiliyatini beradi.
Moslashuvchan odam estetik nuqtai nazardan chiroyli. Moslashuvchanlik nafislikni, nafislikni, egiluvchanlikni, harakatlarga ta’sirchanlikni beradi.Moslashuvchan odam hech qachon kuchini keraksiz, keraksiz harakatlarga sarflamaydi, uning harakatlari nihoyatda aniq va oqilona. Bu har qanday faoliyatni juda osonlashtiradi, tezlashtiradi, ichki energiya manbalarini tejaydi. Moslashuvchan odamda har qanday faoliyatning harakat asoslari oqilona va mantiqiy asosga ega. Etarli darajada moslashuvchan bo‘lmagan odamlar mushaklarni cho‘zish qobiliyatini pasaytiradi va mushaklarning ohangini oshiradi. Bu harakatni amalga oshirish jarayonida muvofiqlashtirish buzilishiga olib keladi. Moslashuvchan bo‘lmagan bola ancha ko‘proq energiya sarflaydi, ya’ni u tezroq charchaydi.
Shikastlanishlar ko‘pincha egiluvchanlikning yo’qligi natijasidir. Biz ko‘pincha moslashuvchanlik haqida ma’lum bir faoliyatning tabiati va natijasiga ta’sir ko‘rsatadigan muhim ahamiyatga ega bo‘lgan sifat sifatida gaplashamiz. Ko‘pgina tadbirlarda egiluvchanlik muvaffaqiyat kaliti hisoblanadi. Bu sizga harakatlarni amalga oshirishning oqilona texnikasini tezroq va yaxshiroq o‘zlashtirishga, kuch, tezlik va boshqa jismoniy fazilatlarni tejashga ko‘proq tejashga imkon beradi va shu asosda eng yaxshi amaliy natijalarga erishadi.
Jismoniy tarbiya berishda moslashuvchanlik alohida ahamiyatga ega. Bola sakrayaptimi, tepalikka chiqyaptimi, velosipedda yuradimi, egiluvchanlik uning harakatlarini engillashtiradi, mushaklarini haddan tashqari kuchlanish, cho‘zilish va boshqa zararlardan himoya qiladi.
Moslashuvchanlik odamning anatomik imkoniyatlari bilan belgilanadi: bo‘g‘imlarning shakli va bo‘g‘inli sirtlarning bir-biriga mos kelish darajasi.
Haqiqiy harakatlanishning cheklovchilari bo‘g‘im sumkalari-ligamentlardir. Tizimli cho‘zish ta’siri ostida ularning elastikligi yaxshilanadi. Bu qo‘shilishda harakatchanlikni kuchayishiga, moslashuvchanlikni yaxshilashga olib keladi.
Mumkin bo‘lgan maksimal harakat oralig‘i nafaqat bo‘g‘im shakli va bo‘g‘inli sirtlarning bir-biriga mos kelishi bilan, balki artikulyar apparatning boshqa individual xususiyatlari bilan ham belgilanadi: suyaklarning bo‘g‘im uchlari konfiguratsiyasi, qalinligi og‘riyotgan xaftaga. Biroq, bu xususiyatlar haqiqiy moslashuvchanlik ko‘rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi. Dvigatel harakatini bajarishda harakatlanish doirasini belgilaydigan eng muhim omil bu bo‘g‘im atrofidagi mushaklar, ularning cho‘zish va qisqarish qobiliyatidir.
Moslashuvchan va barcha bo‘g‘imlarda yaxshi harakatchanlikka ega bo‘lish uchun keng ko‘lamli mashqlardan foydalanish kerak.
Shuni ta’kidlash kerakki, moslashuvchanlikni rivojlantirish ma’lum psixo-jismoniy fazilatlarni takomillashtirish uchun qulay sharoit yaratadi. Masalan, asosan egiluvchanlikni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar bir vaqtning o‘zida kuch va chidamlilikni rivojlantirishi isbotlangan.
Energiyani tejamkor sarflashi, oqilona harakatlari bilan moslashuvchanlik chidamlilikni rivojlantirish uchun eng qulay sharoitlarni yaratadi. Bundan tashqari, egiluvchanlik epchillik kabi murakkab, murakkab sifatning ajralmas qismi bo‘lib, uning yordamida bizning harakatlarimizni boshqarish funksiyasi amalga oshiriladi.
Moslashuvchanlikning namoyon bo‘lishi ko‘plab omillarga bog‘liq: anatomik, fiziologik, psixologik, mushaklar, ligamentlar, qo‘shma kapsulalar; ruhiy holat (hissiy ko‘tarilish bilan, moslashuvchanlik kuchayadi); cho‘zilgan mushaklarning qo‘zg‘aluvchanlik darajasi (b bo‘lganda kamayadi
Faol egiluvchanlik mushak harakatlari tufayli mustaqil mashqlar paytida harakatlar amplitudasining kattaligi bilan tavsiflanadi.
Passiv - tashqi kuchlar ta’sirida erishilgan harakatlar amplitudasining maksimal qiymati (qobiqlar, sherikning say-harakatlari) bilan farq qiladi.Moslashuvchanlik uchun passiv mashqlarda faol mashqlarga qaraganda ko‘proq harakatlanish doirasiga erishiladi. Faol va passiv egiluvchanlik ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi farq "zaxira kengayishi" yoki "moslashuvchanlik chegarasi" deb nomlanadi.
Umumiy va maxsus moslashuvchanlikni ajratish ham amalga oshiriladi.
Umumiy egiluvchanlik tananing barcha bo‘g‘imlarida harakatchanligi bilan ajralib turadi va katta amplituda turli xil harakatlarga imkon beradi.
Maxsus egiluvchanlik - bu sportning yoki professional amaliy faoliyatning samaradorligini belgilaydigan alohida bo‘g‘inlarda cheklovli harakatchanlik.
Mushaklarni cho‘zish mashqlari bilan moslashuvchanlikni rivojlantirish. Uslubiy adabiyotda siz moslashuvchanlikni tarbiyalashning ikki usulini ko‘rishingiz mumkin:
1) turli xil vosita qobiliyatlari va qobiliyatlarini to‘plash;
2) o‘zgaruvchan muhit talablariga muvofiq harakat faoliyatini qayta tiklash qobiliyatini takomillashtirish.
Moslashuvchanlikni rivojlantirish mushaklarning kuchayishi bilan chambarchas bog‘liq. Ammo mushaklarning gipertrofiyasi va mushak-skelet tizimidagi ba’zi boshqa morfofunksion siljishlar kuchli mashqlarni massiv ravishda qo‘llash natijasida harakatlanish doirasini cheklashga olib kelishi mumkin. Boshqa tomondan, mushak-ligamentöz apparatni mutanosib kuchaytirmasdan bolalarda egiluvchanlikni majburiy rivojlantirish bo‘g‘imlarda bo‘shashish, giperekstensiya va pozitsiyaning buzilishiga olib kelishi mumkin. Bu jismoniy tarbiya jarayonida moslashuvchanlikni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar, kuch va jismoniy sifatlarning uyg‘un rivojlanishini ta’minlaydigan boshqa mashqlar bilan maqbul kombinatsiyani zarurligini anglatadi.
Birinchidan, moslashuvchanlikni rivojlantirish mushaklarning skeletlari topildi tizimining normal holatiga va ishiga ziyon etkazmasdan, harakatlarni to‘liq amplituda bajarish zarur bo‘lgan darajada ta’minlanishi kerak.
Ikkinchidan, iloji boricha moslashuvchanlikning erishilgan maqbul holatini yo’qotishning oldini olish, uning yosh regressiyasini minimallashtirish zarur.
Ushbu vazifalarni anglagan holda, ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarda egiluvchanlikning haddan tashqari rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin emas, bu esa mushak tolalari va ligamentlarining haddan tashqari cho‘zilishiga, ba’zan esa bo‘g‘im tuzilmalarining qaytarilmas deformatsiyalariga olib keladi, bu esa mashqlar ta’sirida sodir bo‘ladi. moslashuvchanlikni rivojlantirish juda kuchli ...
Moslashuvchanlikning rivojlanish darajasi, agar u sizga bo‘g‘imlarda (ayniqsa, elkada, o‘murtqa ustunda va sonda) normal harakatchanligi bilan maksimal diapazonda farq qiladigan test mashqlarining ma’lum bir to‘plamini muvaffaqiyatli bajarishga imkon bersa etarli deb hisoblanadi.
Moslashuvchanlikni rivojlantirish uchun tavsiya etilgan uslubiy metodlar quyidagilar:
- cho‘zish mashqlari har kuni bajarilishi kerak;
- mashqlarning bir turini ikkinchisidan ustun bo‘lishiga yo’l qo‘ymaslik, kuch va moslashuvchanlik uchun muqobil mashqlar.
Bolalarda nafislik, plastika, harakatlarning go‘zalligi rivojlanganda, ularning barcha harakatlari o‘rganish natijasida olinganligini unutmaslik kerak.
Bolalar bajarilgan mashqlarning tuzilishi va mohiyatini tahlil qilishlari, xatolar paydo bo‘lishining sabablarini to‘g‘ri tushunishlari uchun ularni etarli darajada to‘liq bajarilishini kafolatlash uchun turli jismoniy mashqlarni o‘z-o‘zini tahlil qilish qobiliyatiga o‘rgatish zarur. tayanch-harakat apparati tuzilishi tomonidan ruxsat etilgan barcha yo’nalishlarda harakatlanish diapazoni. Garchi ko‘plab harakatli harakatlar maksimal darajada harakatlanishni talab qilmasa ham, egiluvchanlikning zaxirasi ahamiyatli emas - bu harakatlar tejamkorligi uchun zarur shartlardan biri bo‘lib xizmat qiladi, yangi amplituda harakatlarning rivojlanishiga yordam beradi va jarohatlardan saqlaning.
Moslashuvchanlik jismoniy mashqlarda eng muvaffaqiyatli shakllanadi. Har bir mashqni ongli ravishda davolash kerak, badanni mashq qilish orqali biz miyaga ta’sir qilishimizni unutmang.
Jismoniy mashqlar bolani qo‘l, oyoq, bo‘yin, gavda mushaklarini his qilishga, harakatlarning go‘zalligi va sog‘lig‘i uchun javobgarlikni his qilishga o‘rgatadi.
Moslashuvchanlikni rivojlantirishda strech tizimining ahamiyati
Bir necha yil oldin, chet elda mashhur bo‘lgan germe tizimi mamlakatimizda ma’lum bo‘ldi. Hozirgi vaqtda ushbu jismoniy mashqlar turi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ommalashib bormoqda.
CHo‘zish - bu butunlay yangi yondashuv, jismoniy tarbiya muammolarini hal qilishning yangi usuli, bu bolalar bilan ishlashda yangi imkoniyatlar ochadi. V.A.Segal va boshqa ba’zi olimlar ushbu muammoni o‘rganish bilan shug‘ullanishgan. Stretching - bu bo‘g‘inlarda egiluvchanlik va harakatchanlikni yaxshilashga, shu bilan birga bu bo‘g‘inlarni mustahkamlashga, elastik xususiyatlarini yaxshilash maqsadida mushak-ligamentus apparatini o‘rgatishga, kuchli muskullar va ligamentlarni yaratishga qaratilgan maxsus ishlab chiqilgan mashqlar tizimi.
Ushbu tizimning mohiyati shundan iboratki, ma’lum bir mushak guruhini cho‘zishga qaratilgan juda sekin va silliq harakatlar (egilish va cho‘zish) yordamida ma’lum bir pozitsiya ushlab turilib, bir muncha vaqt ushlab turiladi. Shunday qilib, cho‘zish qat’iy cho‘zish texnikasi. CHo‘zish tizimidagi mashqlar komplekslari tananing deyarli barcha mushaklarini cho‘zishga qaratilgan bo‘lib, ushbu keng ko‘lamli mashqlar turli xil boshlang‘ich pozitsiyalaridan bajariladi, bu esa egiluvchanlik va harakatchanlikni rivojlantirish samaradorligi uchun juda muhimdir. bo‘g‘inlar.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, har xil boshlang‘ich pozitsiyalaridan foydalanish mushaklarning barcha bo‘limlarini bir tekis cho‘zilishini ta’minlaydi, ularsiz egiluvchanlikni to‘liq rivojlantirish mumkin emas.
CHo‘zishning asosiy prinsipi - bu cho‘zishning muntazamligi va bosqichma-bosqichligi, uning mutlaqo og‘riqsizligi. CHo‘zish texnikasi mushaklarning tabiiy xususiyatlariga asoslangan: sudralish va bo‘shashish.
Creech - bu mushaklarning vaqt o‘tishi bilan bir xil yuk va kuchlanish bilan uzunligini o‘zgartirish xususiyatidir.
Bo‘shashish - bu mushaklarning vaqt o‘tishi bilan bir xil yuk va kuchlanish bilan bo‘shashish xususiyati.
CHo‘zish mashqlari mushaklarni haddan tashqari oshirmasdan cho‘zish orqali bo‘shashishiga yordam beradi. CHo‘zish texnikasi an’anaviy jismoniy mashqlarni bajarish shakllaridan tubdan farq qiladigan pozitsiyalarda, albatta, mushaklarning haddan tashqari cho‘zilishi sababli ballistik mashqlardan foydalanish imkoniyatini inkor etadi. Ushbu texnikaga ko‘ra, mushakni ortiqcha cho‘zishdan ko‘ra uni cho‘zish yaxshiroqdir, to‘g‘ri mashqlar bilan doimo cho‘zish zaxirasi mavjud.
Har safar cho‘zish zaxirasi bilan mashqlarni bajarib, shu tariqa mushak katta cho‘zilishga tayyorlanadi, asta-sekin u kuchlanishni his qilishni to‘xtatadi (sudralib yurish xususiyati bu kabi mushaklarning o‘zgarishiga asos bo‘ladi).
Shunday qilib, asta-sekin, haddan tashqari cho‘zmasdan va ortiqcha yuklamasdan, siz mushaklarni elastik va tanani egiluvchan qilishingiz mumkin.
CHo‘zish tanaga stressli ta’sir ko‘rsatmaydi, yoqimsiz his-tuyg‘ularni keltirib chiqarmaydi, masalan, dahshatli nafas qisilishi, jirkanch harakatlar paytida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan ongni yo’qotish hissi. Aksincha, cho‘zish tanani tinchlantiradi va bo‘shashtiradi, mushaklarning ishini his qilishga, tanangizni yaxshiroq bilishga yordam beradi. Ushbu mashqlar sizga harakatdan zavqlanishni o‘rgatadi. CHo‘zish birinchi navbatda moslashuvchanlikni rivojlantirishga qaratilganligiga qaramay, ushbu turdagi mashqlarning ma’nosini bunday tor tushunishdan qochish kerak.
Shunday qilib, moslashuvchanlikni rivojlantirish bilan bog‘liq holda cho‘zish texnikasining asosiy ijobiy ta’sirini quyidagi omillarga kamaytirish mumkin:
- cho‘zish mashqlarini bajarishda mushaklarning kuchlanishi pasayadi va tana bo‘shashishiga erishiladi;
- moslashuvchanlik rivojlanadi, boshqa jismoniy sifatlarni rivojlantirish va takomillashtirish uchun eng qulay sharoitlar yaratiladi;
- harakatlarni muvofiqlashtirishni rivojlantirish amalga oshiriladi, ular yanada erkinlashadi va qiyinchiliksiz bajariladi;
- muvozanat (va shuning uchun vestibulyar apparat) funksiyasi yaxshilanmoqda, bu esa statik pozalarning saqlanishiga yordam beradi;
- turli xil jismoniy faoliyat shakllanadi;
- shikastlanishlar, xususan mushaklarning haddan tashqari cho‘zilishi va haddan tashqari kuchlanishining oldini oladi;
- yugurish, suzish va boshqalar kabi sport turlari bilan shug‘ullanishni osonlashtirish;
- tanaga oid bilimlar boyitiladi, unga nisbatan ehtiyotkorlik bilan munosabat rivojlanadi (diqqatni cho‘zilishga duchor bo‘lgan tananing turli qismlariga qaratish, bu holda paydo bo‘ladigan his-tuyg‘ularni tahlil qilish, mashqlarni to‘g‘ri bajarish, shakllantirishning kalitidir. tananing aksi);
- odatiy va tabiiy ravishda harakat qilish uchun odat hosil bo‘ladi, odatdagi sog‘liq holati yaxshilanadi.
Stretchning sog‘lomlashtiruvchi mohiyati shundaki, badanning turli qismlarini mos ravishda cho‘zishda
Chaqqonlikni rivojlantirish
Chaqqonlik - yangi harakatlarni tezda o‘zlashtirish qobiliyati (tezda o‘rganish qobiliyati), faoliyatni to‘satdan o‘zgarib turadigan muhit talablariga muvofiq tezda qayta tashkil etish.