Nizomiy nomidagi toshket davlat pedagogika universiteti

Undalmalarning intonatsiyasi. Undalma alohida chaqiriq, murojaat
intonatsiyasi bilan talaffuz etiladi. Ammo bu intonatsiya turli darajada bo'ladi.
Undalma intonatsiyasining darajasi undalma orqali ifodalanayotgan ma'noga,
asosiy gapning xarakteriga (so'roq, undov yoki darak gap bo'lishiga), tarkibiga,
o'rniga, nihoyat, avtomning ma'lum mazmunni ifodalash niyatiga bog'liq bo'ladi.
Shu sababli ham bir xil o'rinda bo'lsa ham, gap xarakteriga ko'ra, undalma turli
intonatsiya bilan aytilishi mumkin:
1) darak gapda-past intonatsiya bilan: Bolam, kuch degan yo suyakdan,
yo go'shdan bo'larkan (G'.G'ulom).
2) undov gaplarda- kuchli intonatsiya bilan: Boy! Qolmadi toqatim!
(H.Hakimzoda). Jamila! Yig'lama! yig'lama! (H.Hakimzoda).
3) so'roq gaplarda alohida logik urg'u olgan undalmadan so'ng cho'zq
pauza beriladi: Gulnorxon, fabrikaga kirib ishlashni xohlaysizmi? (Z.Fatxullin).
fabrikaga kirib ishlashn
Undalmaning intonatsiyasiga, albatta, uning o'rinlashishi ta'sir etadi. Gap
orasida yoki oxirida kelgan undalma gap bo'laklari intonatsiyasidan kam
farqlanuvchi intonatsiya bilan aytiladi. Gap boshida kelgan undalmalar baland
ton bilan, cho'zibroq, talaffuz etiladi. Ayrim hollarda undalma kuchli his-
hayajonni ifodalab, ko'tarilgan intonat siya aytiladi va shunga ko'ra undalmadan
so'ng undov belgisi qo'yiladi: Boy ota! Men xotinfurushlarni haqorat qildim,
xolos! (H.Hakimzoda). Boy ota! To'xtang! Tegmang bu kishiga (H.Hakimzoda).
Jon boy ota! Bolani o'ldirgan anovi imonsiz Xonzoda... O'sha! O'sha! Boy ota!
O'sha (H.Hakimzoda).


XULOSA


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   O’zbekiston Rezpublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 26 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi gazetasi. 2017- yil 7-dekabr.
   
2. 
   O`zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”. T. “Ma’naviyat” nashriyoti., 2008 y. 280 bet.
   
3. 
   Lutfullayeva.D, Saparniyazova.M: “Hozirgi o'zbek adabiy tili” fanidan kurs ishlarini yozish bo'yicha uslubiy tavsiyalar (uslubiy ko'rsatma), - Toshkent. 2014.
   
4. 
   (Boshlang'ich ta ’lim fakulteti talabalari uchun darslik): |K. Qosimova|, S.M atchonov, X. G'ulomova, Sh. Yo'ldosheva, Sh. Sariyev. — Т.: «NOSHIR», - 2009.
   
5. 
   ''Takomillashtirilgan yangi tahrirdagi umumiy o‘ rta ta’ limning Davlat ta’ lim standarti''. Toshkent 2010 yil
   
6. 
   Abdurahmonov G‘ . ''O‘ zbek tili grammatikasi''. T.: Fan, 1996.
   
7. 
   Mahmudov N., Nurmonov A. ''O‘ zbek tilining nazariy grammatikasi''. T.: 1995.
   
8. 
   Mahmudov N. ''Tilimizning tilla sandig‘ i'' T.: G‘ .G‘ ulom, 2012.
   
9. 
   Davlat Talim Standartining boshlang’ich ta’lim o’quv dasturi (yangi tahrir)
   
10. 
    Azizxo’jayeva N.N. Pedagogik texnolofiyalar va pedagogik mahorat. Toshkent. 2006. Fan. 180 bet.
    
11. 
    G’affarova T. va boshqalar. Boshlang’ich sinflar uchun ona tili va o’qishdan didaktik materiallar. “Ilm-ziyo” nashriyoti., T. 2004 y. 77 bet.
    
12. 
    Qosimova K., Safo Matchonov va boshqalar. “Ona tili o’qitish metodikasi”. Toshkent. “Noshir” nashriyoti 2009 yil. 365 bet.
    
13. 
    Yusupov M., Boshlang’ch sinf o’qish darslarining o’ziga xos xususiyatlari. Namangan. 1992 y 36- bet.
    
14. 
    Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тили назарий грамматикаси. Тошкент, 1995.
    
15. 
    Aбдураҳмонов Ғ.ва бошқ. Ҳозирги ўзбек адабий тили (Синтаксис). Тошкент, 1979.
    

1^ Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”. T. “Ma’naviyat” nashriyoti., 2008 y. 280 bet.

2^ O’zbekiston Rezpublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 26 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi gazetasi. 2017- yil 7-dekabr.

3^ Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тили назарий грамматикаси. Тошкент, 1995.

4^ Абдураҳмонов Ғ.ва бошқ. Ҳозирги ўзбек адабий тили (Синтаксис). Тошкент, 1979.