Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Shiyki-zatın tayarlaw hám onıń sapası. Qızıl barbaristiń ústińgi bóleginiń júdá áste ósiwin esapqa alǵan halda onıń miywe zúráátliligine 8-10 jıl dawamındа kiredi. Мiywe onimi jetilgennen keyin, onıń tamır onimin de jiynaw múmkin. Tamır jıyılǵannan son, bólekleriniń uzınlıgı 12-20 sm.ge shekem, eni 6 sm.ge teń etip kesiledi. Tamırı qońır-kúl reń bolǵanda limon sıyaqlı sarı. Iyisi sezilersiz, ózine jarasa. Dámi ashshı. Ǵumshalaw hám gúllew fazasında jıynalǵan japıraqlar keptirilgennen keyin ellips tárizli formaǵa kirip boyı 2-7 sm, eni 4 sm, eki tárepten juqa mum tárizli zat penen oralǵan. Japıraqları ústińgi tárepten toyǵın jasıl, astıńǵısı ashıq jasıl. Iyisi ózine tán, dámi qıshqıl. Shiyki-zatı ıǵallıǵı 14% ten, kúli 5% den, 3 mm tesikli elekten ótetuǵın ósimlik bólekleri 5% ten, normativ reńin joǵaltqan bólimleri 4% ten, organik aralaspaları 2% ten, mineral aralaspaları 1% ten artpaslıǵı kerek. Shiyki zatın tawardan tayarlangan 10-20 kg lı qaltalarǵa yaki 50 kg lı túyinshiklerge jaylastırıladı, saqlaw múddeti 3 jıl.
Meditsinada qollanılıwı hám ximiyalıq quramı. Qızıl barbaris tamırlarınan ajıratıp alınǵan alkaloidlar, qan basımın tómenletiw, ót aydaw qásiyetlerine iye. Onnan xoletsistit, búyrek tasi keselliginde, sozılmalı gepatit, gepatoxoletsistitlarda qollanıladı. 20% japıraq demlemesinen jatırdan qan ketkende, 5 % li demlemesin bawır keselliklerinde qollanıladı. Usı demlemelerden máyekliklerden qan ketiwde paydalanıw qadaǵan etiledi.
Ósimlik quramında 0,3-2% berberin, 0,25% yatrorritsin, 10,7% oksiakantin, kolúmbamin, magnoflorin sıyaqlı alkaloidlar belgili. Japıraqlarında berberin, glaútsin, izokorúdin, vitamin S, karotin zatları, boyawlardan kók pigment belgili.
Usınıslar. Taw aldı hám tawlıq aymaqlarda ósiriw hám kóbeytiw múmkin.


Qadaǵalaw ushın soraw:
1. Berberidaceae (Zirkliler) tuqımlas qanday sistematik belgilerge iye ?
2. Berberidaceae (Zirkliler) ózine tán belgileri?
3. Berberidaceae (Zirkliler) tuqımlas wákiller jasaw sharyatı qanday?
4. Berberidaceae (Zirkliler) tuqımlas wákiller tirishlik formaların?