Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Ápiwayı zirk (Berberis vulgaris L.) Bálentligi 3 metrge shekem ósetuǵın puta, Shaqaları, qabıǵı aq qonır reńde, shaqları jińishke. Aprel ayında japıraq shıǵarıw menen bir waqıtta gúlleydi. Mıywesi 10 -12 mm uzınlıqta hám 6 mm ge shekem diametrge iye. Miyweleri 2-3 tuqımı geyde tuqımsız. Tuqımları 5 mm ge shekem uzınlıqta ash-qonır rende. Mıywesi tınıq qızıl reńde, japıraqları toq jasıl reńde, júdá sulıw puta. Sayaǵa hám qurǵaqlıqqa shıdamlı. Aǵashı tınıq sarı bolıp, quwraǵanda qarayadı, shıraylı, sol sebepli mebel sanaatında isletiledi. Miywesınde túrli ishimlik, variyne hám konfet ónimleri tayarlanadı. Denesi hám tamırınıń qabıǵı teri hám jún gezlemeler boyawda isletiledi. Japıraqları hám mıywesi quramında 6% ga jaqın alma
kislotası hám S vitamini bar. Onıń japıraqlarında zamarıqı rawajlanıp, ǵálle ósimliklerine tarqaladı hám olardı ziyanlaydı. Sol sebepli egin atızlarına jaqın jerge zirk ekpew kerek. Ol MDH dıń Evropa bólegi ortası hám qublasındaǵı wálayatlarda, Qrim hám Kavkazda tawlı aymaqlarda keń tarqalǵan.
Ápiwayı zirktıń qızıl japıraqtı forması (Berberis vulgaris f. atropurpurea Rgl.), dekrotiv puta retinde kókelemzarlastiriwda keń qolanıladı. Oraylıq Aziyada bul zirk túrlerinen tısqarı sibir zirki (Berberis sibirica Pall.),az waqıt zirk (Berberis crataegina LC.), kóp gúlli zirk (Berberis densiflora Boiss.), ili zirki (Berberis ilensis M. Pop.), qashǵar zirki (Berberis kaschgarica Rupr.) tábiy halda tarqalǵan. Kókelemzarlastırıwda Tunberg zirki (Berberis thunbergii D. C.), amur zirki (Berberis amurensis Rupr.), Kanada zirki (Berberis canadensis Mill.) keń qollanıladı.
Ósimliktiń tarqalıwı. Qızıl barbaris Ózbekstannıń Ferǵana, Qashqadár`ya hám Surxanadár`ya wálayatları tawlı bóleginiń taslı topıraqlarında ósedi. Ulıwma tarqalıw aymagı Orta Aziya, Iran, Awǵanstan.
Plantaciya sholkemlestiriwge usınıslar. Ósimliktiń plantaciyaların shólkemlestiriw ushın 750-800 dana nál gektar esabında sarplanadı. Náller egiliwinde 40x40 sm ólshemli tereńlik tayarlanadı. Tayarlanǵan tereńliklerge náller kóshiriledi hám 1kg. shirigen qıy salınadı, tamırdıń topıraq penen birigiwin támiynlew ushın 5 l suw quyıladı. 1-vegetaciya jılında suw quyıw (aprel-sentyabr aylarında 1 márteden) 5 márte ámelge asırıladı. Keyingi jıllarda ósimlik nálleri substratqa iykemleskennen keyin bul ilaj 2-3 márteden ámelge asırıladı.
Мiywe zúráátliligi gektar esabına10-15 centnerdi yaki tamır zúráátliligi 30-35 centnerdi quraydı.