Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Turkum. Parpi (Aconitum L.) — Аконит
Turkum. Isfarak (Delphinium L.) — Живокость

Ayıwtabanlılar (Ranunculus) - ayıwtabanlılar tuqımlasına tiyisli kóp jıllıq (ayrım túrleri bir jıllıq ). Jer júzinde 600 ge jaqın túri, sonday-aq Orta Aziyada 65 túri bar; kóbirek joqarı ıǵallı jerlerde, Orta Aziyada bolsa shól hám adirlarda da ósedi. Ayıwtabanlılardıń paqalınıń uzınlıǵı 15-60 santımetr, geyde 80 santımetrge baradı ; gúlleri sarı, tuwrı (aktinomorf), qos gul qorǵonli. Gulkese hám gúltajı 5 japraqlı, hár bir tajjapraqtın astında qawız tárizli ósimte menen jabılıp turatuǵın shire bezi bar, atalıǵı hám analıǵı kóp. Gul ornı ayrım túrlerinde túksiz, basqalarında kóp tukli. Japıraqları pánje tárızli oyma. Mıywesi apokarp hám qurǵaq. Ayıwtabanlılardıń Ózbekstanda 32 túri (kóbirek R.pinnatisectus, R. linerilobus, R. Severtzovii hám basqalar ) ósedi. Quramında záhárli zatlar — anemonol bolǵanı ushın Ayıwtabanlilardın otlarınan mal bagıw qáwipli.

Ayıwtabanlılar (Ranunculaceae Juss)- eki tuqım úlesliler klasınıń ayrıtajlılar genje klasına tiyisli ósimlikler tuqımlası. Tuqımlas wákilleri tiykarlanıp kóp jıllıq (ayrımları bir jıllıq ) ot. Puta yamasa yarım puta túrleri de ushraydı. Japıraqları izbe-iz (ayrım túrlerinde qarama-qarsı) jaylasqan, kóbinese qaptal japraqasız, pánje tárizli - oyma yamasa qırqma, ápiwayı (ayrımlarında quramalı ). Gúlleri eki jınslı, kópshilik túrlerinde tuwrı (aktinomorf), ayırım túrlerinde qıysıq (zigomorf). Gúlqorǵanı ápiwayı yamasa qosqavat. Sállegúl (Paeonia), suwjıynar (Aquilegia), parpi (Aconitum), isfarak (Delphinium), ayıwtaban (Ranunculus) sıyaqlı tuwısqa tiyisli ósimliklerdiń gúlkeseshesi, kópshilik túrlerinde bolsa gúltajjapraqları bes japraqlı.
Kópshilik túrlerinde shańshı hám analıǵı kóp. Miyweleri - ǵozasha, kemnen-kem jaǵdaylarda ǵórekshe formasında. A. nıń 1500 ge jaqın túri bar. Tropik zonadan baslap arqasındaǵı barlıq regionlarda ushraydı. Oraylıq Aziyadı 200 den artıq túri (25 tuwıs ) bar. Ózbekstanda Ayıwtabanlılar ayıwqtaban, isfarak, pufanak (Anemone), adonis (Adonis), suwjiynar sıyaqlı tuwıslarına tiyisli júdá kóp túrleri ósedi. Ayrımları, sállegúl, isfarak, suwjiynar sulıw ósimlik, ayırımları bolsa, adonis, ayiqtovon, parpilar dárilik ósimlik. Tuqımlastıń ayıwtaban, parpi sıyaqlı tuwıs tiyisli túrlerdiń quramında záhárli zattlar (alkaloid hám glikozidler) bar. Usınıń sebepinen bunnan ósimlikler ósken otlaqlarda mal baǵıw qáwipli.