Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Teńge tárizli zirk (Berberis nummularia Rgl.) Oraylıq Aziya qubla tawlı aymaqlarında teńiz betinen 1500-2000 metr biyiklikke maydanlarında keń tarqalǵan. Ózbekstanda Qashqadárya, Surxondaryo tawlarında kóbirek ósedi. Tábiyaatda 4 metrge shekem biyiklikte bolıp, zirk shaqası ósip atırǵan hám qurıp qalǵan shaqlardan ibarat esaplanadı. Kóp jıllıq shaqları qonır reń eki jıllıq shaqları qızıǵısh-qonır ren, bir jıllıq shaqları jıltır qızǵısh reńde boladı.
Shaqaları uzınlıǵı 1-4 sm, ash-qızıl reńde tikenler menen oralǵan. Japıraqları sozıq máye ktárizli yamasa lanset tárizli, da shetleri mayda tis tárizli formasında. Gúl 15-30 ta sarı gúllerden ibarat bolıp, uzınlıǵı 8-10 sm. Gúlleri diametri 5 mm, aprel ayında gúlleydi. Miyweleri shar tárizli, máyek tárizli-sozıq, ash qızıl, diametri 5-6 mm. Miyweleri avgust ayında pisıp jetiledi. Miyweleri jergilikli xalıq medicinad paydalanıladı. Tuqımlar hár bir miywede 2-3 bolıp, reńi ash qonır ren, jıltır máyek tárizli formada. Oraylıq Aziyadan tısqarı Iran hám Awǵanıstan taw aymaqlarında
ushraydı. Qızıl zirkden dekrotiv puta retinde kókelemzorlastiriwda paydalanıw múmkin.
Qara zirk (Berberis heteropoda Schrenk) Bul zirk túri Oraylıq Aziyanıń Qirgizistan Respublikasında, Ferǵana oypatlıǵı átirapındaǵı tawlarda Ferǵana, Oloy, Arqa Qazaqstan tawlarda keń tarqalǵan. Tábiyaatda 1500-3000 m biyikliklerde taslı taw qaptal janbawırlarında, taw dáryaları háwizlerinde kóplegen ósedi. Arsha aǵashızarlarda shipovnik menen birgelikte ushraydı. Tábiy halda 2,5-3,5 m biyiklikkeshe ósedi. Bul zirk túri putası da kóplegen (5-18) ósip atırǵan hám 6 -9 qurıǵan shaqalar kompleksinen ibarat esaplanadi. Kóp jıllıq shaqaları qonır reń, bir-eki jıllıq shaqaları qızǵısh, qonır ren bolıp, 1-3 bólekli tikenler menen oralǵan.
Tikenler ash qızıl reńde, uzınlıǵı 3 sm. Japıraqları máyek-tárizli formada, 7, 5 sm ge shekem uzınlıqta, 4 sm ge shekem keńlikte bolıp shetlerinde tiken tárizli túkler jaylasqan. Gúl kompleksi 5-9 sarı gúllerden ibarat. Aprel ayında gúlleydi, avgust -sentyabr ayında miyweleri pisip jetiledi. Mıywesi shartárizli-domaloq formada, pısıwınen aldın qızıl reńde, tolıq pisip jetilgen toq kók-sıya ren bolıp, diametri 12 mm ge shekem baradı. Hár bir miywede 2-5 tuqımlar jetiledi, olar tiykarınan máyek tárizli formada boladı. Mıywe sherbeti ashqıltım. Farmacevtika hám azıq-awqat sanaatında isletiledi. Bul zirk túri topıraq tanlamaydı, ıssıǵa shıdamlı, qıs suwıqlarınan ziyanlanbaydi. Kókelemzarlastiriwda hám toǵay melioratsiyasında keń paydalanıladı.