Nókis-2022 udk : Isakov J. Ya., Toymuxamedov L. R., Tojiev R. R., Baymuratova Z. A., Isakov I. J., «Pul hám bankler» páni boyınsha oqıwlıq. –Nókis: 2022 jıl, 271 bet. Pul hám bankler

Pikir bildiriwshiler:
Karimov N.G. – TDEU, «Bank isi hám investiciyalar» kafedrası professorı, e.i.d.


Qudiyarov K.R. – QMU, «Finans» kafedrası baslıǵı, ekonomika ilimleriniń kandidatı, docent.

©2022-jıl.

KIRISIW

Ózbekstan Respublikası ekonomikasın liberallastırıw hám modernizaciyalaw procesleri hám elimizdiń Evraziya ekonomikalıq birge islesiw shólkemine aǵza bolıwı hám dúnya júzilik sawda shólkemleri menen baylanısları tolıǵı menen ámelge asırılıp atırǵan pul-kredit siyasatına baylanıslı. Sebebi, pul-kredit sisteması mámleket ekonomikasın qarjı menen támiyinlewshi hám ekonomikalıq reformalardıń nátiyjeliligin belgilewshi infradúzilme sanaladı.

Ekonomikanıń erkinlesiwi sharayatında kommerciyalıq bankler xızmetleriniń barlıq tarmaqlardı keń kólemde qamtıp alıp atırǵan waqıtta hám óz gezeginde klientlerge sapalı bank xızmetlerin kórsetiw, olardıń banktiń xızmetine bolǵan talabın tolıq qanaatlandırıw hám kommerciyalıq bankler arasında báseki ortalıǵınıń kúsheyiwine múmkinshilik jaratpaqta. Ásirese, sońǵı jıllarda jumıs baslaǵan banklik emes kredit shólkemler esaplanǵan mikrokredit shólkemleri hám lombardlardıń shólkemlestiriliwi bank xızmetleri bazarında kommerciyalıq banklerge kúshli básekini júzege keltirmekte.
Elimizde júrgizilip atırǵan ekonomikalıq reformalardıń barısı nátiyjeleri ishinen tiykarınan Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziyoev tómendegilerdi atap ótti: «2021-jılı ekonomikanıń keminde 5 procentke kóteriliwin, byudjet deficiti jalpı ishki ónimge salıstırǵanda 5.4 procentten artpawın támiyinlewimiz zárúr. Keyingi eki jılda bolsa byudjet deficitin 2.0 procentten asırmaw boyınsha húkimet zárúr is-ilajların belgilewi lazım.
Mine, valyuta bazarı erkinlestirilgenine de 5 jıldan ótti. Usı waqıt aralıǵında erkin valyuta almastırıw boyınsha elimizde jeterlishe tájiriybe toplandı. Endi ekonomikamızdıń sırt el valyutasına baylanıslı dárejesin basqıshpa-basqısh kemeytiw lazım. Usı maqsette kelesi jılı valyuta kreditleri úlesin házirgi 50 procentten 45 procentke, yaǵnıy, keminde 2.0 milliard dollarǵa kemeytiw lazım.
Jańa jılda milliy valyutada shıǵarılatuǵın xalıqaralıq obligaciyalar úlesin házirgi 25 procentten keminde 40 procentke arttırıw kerek.
Sonıń menen birge, kelesi jılı bankler arasındaǵı valyuta bazarı «onlayn» platformasına ótkeriledi hám isbilermenlerge valyutanı tikkeley banktiń ózinen satıp alıw ushın múmkinshilik jaratıladı. Nátiyjede isbilermenler valyutanı házirgi waqıttaǵıday 4 kúnde emes, yarım saatta alıwı múmkin boladı».¹
Usı mashqalalardı sheshiw tikkeley «Pul hám bankler» pánin úyreniwge baylanıslı. Bul pán arqalı bilim alıwshılar zamanagóy pul, bank teoriyası hám finanslıq tárepten basqarıw, qımbat bahalı qaǵazlar menen operaciyalar, bankler tárepinen pul aylanısın basqarıwdıń teoriyalıq tiykarların hám usılların úyrenedi. Sonday-aq, zamanagóy finans-kredit teoriyasında Ózbekstan Respublikasında ekonomikanı liberallastırıw hám modernizaciyalaw boyınsha qabıl etilip atırǵan qararlardıń nátiyjeliligin bahalawdıń jolları hám metodları kórip shıǵıladı.
«Pul hám bankler» pániniń maqseti bilim alıwshılardı pul-kredit tarawı nızamlılıqları, onı jámiyette qaytadan islep shıǵarıwdaǵı tutqan ornın úyretiwden ibarat. Sonıń menen birge «Pul hám bankler» pániniń wazıypaları bilim alıwshıǵa zamanagóy pul, kredit hám bank teoriyasın úyretiw; pul-kredit qatnasıqların hám rawajlanıw baǵdarların úyreniw; házirgi zaman pul-kredit sisteması nızamlılıqların talqılaw; inflyaciya hám onı payda etiwshi faktorlardı úyreniw hám olardı basqarıwdı kórsetip beriw bolıp tabıladı.
Usı oqıwlıqtaǵı keltirilgen pikirler avtorlar tárepinen bildirilgen pikir hám usınıslar bolıp tabıladı, sonıń ushın usı oqıwlıqta da kemshilikler joq emes. Kitaptı oqıǵanlar tárepinen bildirilgen usınıs hám pikirler avtorlar tárepinen kelesi basılıwda álbette esapqa alınadı.