Nodirbek habibullayev

3. Lafziy-yu ma'naviy san'atlar

So'zning ham tovush, ham ma'no jihatlari bilan bog'liq badiiy san'atlar jami lafziy-yu ma'naviy san'atlar deb yuritiladi. Uning :tashbeh, istiora, tanosib, tamsil, ta'riz, kinoya, tajnis kabi rang-barang ko'rinishlari bor.

Ma’naviy san’atlar

1. 
   MUBOLAG’A– arabcha “lof urish, bo‘rtirish” ma'nosini bildiradi.
   

Ijodkor tasvirlayotgan shaxs. narsa, voqea hodisalarni boshqalardan ajratib ko‘rsatish maqsadida judayam bo‘rttirib, kuchaytirib ifodalash san'atidir. Bu usul ko'pincha sifatlash, o'xshatish, jonlantirish kabi vositalar bilan hamkorlik qiladi va shu yo'l bilan o'zining behisob qudratini, o'lchovi yo'q kuchini yaqqolroq namoyish etadi. "Alpomish"da:

Shomurti yoqalab har yoqqa ketgan, Ichida sichqonlar bolalab yotgan, Izidan tushgan pishak oltoyda yetgan.. Odam tushmas uning aytgan tiliga, Besh yuz quloch arqon yetmas beliga. Bu qalmoqdir Qalmoqlarning ravishi, Oh ursa olamni buzar tovushi, To'qson molning terisidan kovushi...-

kabi tasvirlar orqali qalmoq alplarining vahimali obrazlari yaratiladi. Alpomishning shunday haybatli dushmanlar ustidan g'alabasi-uning o'ta mard, benihoyat jasorat egasi ekanligini ta'sirli qilib ko'rsatadi. Uning qiyofasini alohida ajratib alplardan-da zo'r haybatliligini yorqin ifodalaydi. Adabiyotshunoslikda bu san'atning uch xil ko'rinishi borligi qayd qilingan:

a) tablig‘ – Tasvirdagi bo’rttirishni aql qabul qilsa-da, lekin hayotda u uchramaydi. Bu tablig' (arabcha katta, kuchli ma'nosini beradi) deb yuritiladi: "Olganing oltin, ko'zlaganing kumush bo'lsin", " Tuproq olsang-oltin bo'lsin" kabi. Qamarg'a buyla tosh o'ig'och havola, Bo'lub qalqon aning olida hola. Ko'rub anjum yog'ami ul ushoq tosh, Taharrukdin o'g'irlab har taraf bosh. Ushoq tosh aylabon gardun yuzin resh, Nechukkim qullalar hamun yuzin resh. Falak har lahza garchi bosh o'g'urlab, Yer uzra yog'dururg'a tosh o'g'urlab. Jafo toshiki holo charx etar fosh, Hamonokim tuganmaydur hamul tosh.

Farhod tog'ning toshlarini yo'nar ekan, uning metinidan uchgan toshlar borib oyga tegarkan. Oyga toshlar shu xilda otilavergach, u atrofdagi gardishini o'ziga qalqon qilib oladi. Yulduzlar bunday ushoq toshlarning yog'ishini ko'rib o'z boshlarini har tarafga olib qochar edilar. Cho'qqilardan sahroning yuzi ilma-teshik bo'lganday, ushoq toshlar ham osmon yuzini g'alvir qilib yuborgan edi. Ayni vaqtda osmon har nafas boshini olib qochgani bilan yer yuziga qayta yog'dirish uchun tosh o'g'irlar edi. Taqdir-falak jafo toshini yog'dirishdan haligacha to'xtamaganining sababi ham hali o'sha yig'ib olgan toshlarning tugamaganidir.

Yozg‘arg‘a xat iligima olsam agar qog‘oz,

Fig‘onkim, ko‘z yoshim turmay oqib bo‘lg‘usi tar qog‘oz

( Yorimga xat yozish uchun qo‘limga qog‘oz olsam, ko‘z yoshim beto‘xto‘v oqishidan, xayxotkim, ush bu qog‘oz ho‘l bolib ketadi) (Ogohiy)