Nomaromiylik bu mahsulot sotish qiyinchiliklari, tashkilot

 
3.7. Mahsulotni sotishdan tushumni shakllantirish omillari 
 
Mahsulot (ish, xizmat) sotishdan tushum tashkilotning ishlab 
chiqarish tsikli yakunlanganligi, ishlab chiqarishga bo‘naklangan 
tashkilot mablag‘larining pul shaklida qaytganligi va barcha 
mablag‘larning yangi tsikli boshlanganligini tavsiflaydi. Mahsulot 
sotish hajmidagi o‘zgarishlar tashkilotlar faoliyatining moliyaviy 
natijalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. 
Sotishdan tushumlar o‘zgarishi shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadigan 
omillar sirasiga quyidagilar kiritiladi: 
– sotish hajmi o‘zgarishi; 
– sotilgan mahsulotning chiqarish narxi o‘zgarishi; 
- sotish tarkibi o‘zgarishi. 

---

Sotishdan tushumlarning umumiy o‘zgarishi quyidagi tarzda omilli 
og‘ishlar miqdori ko‘rinishida tasvirlanishi mumkin: 
1
0
,
q
p
c
T
T
T
T
T
T
D =
-
= D
+ D
+ D
Bu yerda
1
T
– hisobot yilidagi tushum; 
0
T
– bazis yildagi tushum; 
q
T

– sotish hajmi o‘zgarishi natijasida og‘ish; 
c
T

– sotish tarkibi o‘zgarishi natijasida og‘ish; 
p
T

- sotilgan mahsulotning chiqarish narxi o‘zgarishi natijasida 
og‘ish.
Bunda tushumni (T) sotish narxining (r) sotish hajmiga (q) 
ko‘paytmasi sifatida tasavvur qilamiz. Bunda bazis yildagi tushum 
quyidagiga teng bo‘ladi: 
0
0
0
* q
p
T

, 
Joriy yildagi tushum esa:
1
1
1
* q
p
T

, 
Bu yerda 
0
,
p
1
p
– bazis va joriy yildagi sotish narxi; 
0
q
, 
1
q
– bazis va joriy yildagi sotish hajmi. 
Bundan kelib chiqqan holda sotish hajmi o‘zgarishining 
(o‘zgarmas narxlar holatida) tushum o‘zgarishiga ta’sirini hisoblash 
quyidagicha bajariladi:
q
p
q
q
p
q
p
q
p
T
q







*
)
(
*
*
0
0
1
0
0
0
1
0
1
. 
Sotish 
narxi 
o‘zgarishining (o‘zgarmas hajmda) tushum 
o‘zgarishiga ta’sirini hisoblash quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
p
q
p
p
q
q
p
q
p
T
p







*
)
(
*
*
0
0
1
0
0
0
0
1
1
. 
Tahlil jarayonida sotish tarkibining o‘zgarishi kabi omillar ta’siri 
ham aniqlanadi. Bunda alohida assortiment pozitsiyalarning bazis va 
tahlil davrida sotishning umumiy hajmidagi ulushi belgilanadi, keyin 
esa strukturaviy o‘zgarishlarning umumiy sotish hajmiga ta’siri hisob-
lanadi. Sotilgan mahsulot assortimenti o‘zgarishi natijasida olinmay 
qolgan tushum – salbiy, rejadan tashqari tushum ijobiy baholanadi. 

---

Yanada batafsil tahlilda strukturaviy o‘zgarishlarning yanada aniqroq 
bahosi talab qilinadi.