Nomaromiylik bu mahsulot sotish qiyinchiliklari, tashkilot

 
3.8. Sotish hajmiga ta’sir qiluvchi omillar tahlili 
 
Mahsulot sotish tahlili har oy, chorak, yarim yil va yil uchun o‘tka-
ziladi. Bu jarayonda uning haqiqatdagi ma’lumotlari rejaviy, oldingi 
davrlar bilan taqqoslanadi, rejaning bajarilish foizi, rejadan mutlaq 
og‘ish, tahlil davridagi o‘sish sur’ati va ko‘payish, ko‘payishning bir 
foizi uchun mutlaq qiymat hisoblanadi.
Baholash jarayonida farq kuzatilgan assortiment pozitsiyalarini 
ajratish zarur: 
– haqiqatda ishlab chiqarish hajmining reja bilan farqi, shu sababli 
mahsulot sotish hajmi bo‘yicha shartnoma majburiyatlari bajarilmagan; 
– haqiqatda ishlab chiqarish hajmining rejalangan sotish hajmi 
bilan farqi, shu sababga ko‘ra korxonada sotilmagan mahsulotlarning 
me’yoridan ortiqcha zaxiralari to‘planib qolgan. 
Analitik ishlarni amalga oshirish jarayonida ushbu vaziyatlarning 
tashkilot uchun oqibatlari baholanadi. Birinchi holatda – bu shartnoma 
majburiyatlari buzilganligi uchun jarima sanksiyalari, ikkinchisida – 
mavjud me’yoridan ortiqcha zaxiralar bilan bog‘liq xarajatlarning 
yuzaga kelishi: ombor xarajatlari, mulk solig‘i oshishi, aylanma 
mablag‘lar aylanuvchanligi sekinlashuvi, kapitalning zaxiralarda qotib 
qolishi va boshqalar.
3.1-chizma. Mahsulot sotish hajmining omilli tahlili sxemasi 
Mahsulot sotish hajmining o‘zgarishi 
2. Tahlil davri boshi va oxiri 
uchun jo‘natilgan tovarlar 
qoldig‘i o‘zgarishi 
2.1 Muddati kelmagan to‘lovlar 
muddatlari. 
2.2 Xaridorlar tomonidan o‘z 
muddatida to‘lanmagan. 
2.3. Xaridorlarning 
ishonchnoma asosida saqlashida 
bo‘lganlar. 
1.Mahsulotlarni jo‘natish o‘zgarishi 
1.1 Yil boshi uchun tayyor 
mahsulot qoldig‘i 
o‘zgarishi. 
1.2 Tovar mahsulotlar ishlab 
chiqarish o‘zgarishi 
1.3 Yil oxiri uchun tayyor 
mahsulot qoldig‘i 
o‘zgarishi. 

---

Quyida ishlab chiqarish hajmi ko‘rsatkichlari, ombordagi mahsulot 
qoldiqlarini sotish va dinamikasining qiyosiy tahlili tovar balansi 
doirasida amalga oshiriladi.
Mahsulot sotish tahlilining ikki variantini qo‘llash mumkin. Agar 
tashkilot tushumi tovar mahsulotlar jo‘natilishi bilan aniqlansa, u holda 
tovar mahsulotlar balansi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 
O
yb
+ T = R + O
yo
. 
Bundan: R = O
yb
+ T – O
yo
Agar tushum jo‘natilgan mahsulot to‘lovi amalga oshirilgandan 
so‘ng aniqlansa, u holda tovar balansini quyidagicha yozish mumkin:
O
yb
+ T + OT
yb
= Z + OT
yo
+ O
yo
. 
R = O
yb
+ T + OT
yb
– OT
yo
– O
yo
. 
Bu yerda O
yb
, O
yo
– davr boshi va oxiri uchun omborlardagi 
tayyor mahsulot qoldig‘i; 
T – tovar mahsulotlar ishlab chiqarish; 
R –hisobot davrida mahsulot sotish hajmi; 
OT
yb
, OT
yo
– davr boshi va oxiri uchun xaridorlar tomonidan 
to‘lanmagan jo‘natilgan mahsulot qoldig‘i.
Mazkur omillarning mahsulot sotish hajmiga ta’sirini hisoblash 
omilli ko‘rsatkichlarning haqiqatdagi darajasini rejaviy bilan 
taqqoslash va ularning har biri uchun mutlaq hamda nisbiy o‘sishlarni 
hisoblab chiqarish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
 

 
 
 
 
 
 
3.6-jadval