"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Yangkha geosiyosatga ehtiyoj. Ikkinchi jahon urashiga qadar Ovr po 
jahon siyosatining eng muhim markazi hisoblanib kelinardi. Biroq 
urushdan u nihoyatda ojiz b lib cfaiqdi va dastlabki n yiSIiklarda AQSh 
va sobiq ittifoq rtasidagi tarafkashlik maydoniga aylandi va uning 
tarixi Atlantika hamjamiyati tarixi tusini oldi. Ammo eski qit'a tobora 
zini rostlab bormoqda va istiqbolini Ovr po mamlakatlari birligida 
k rmoqda. Ovr po bemorligi va uning quyoshi s nib borayotgani 
t risidagi oyalarga qarshi Fransiya Tashqi aloqalar vaziri F.Dyuma 
bundayruhiy tushkunlikka asos y qligini ta'kidSadi. Zero, AQShniag 
"q pol va noaniq" modeliga nisbatan Ovr po modeli yuzaga keladigan 
muammolarni hal etishda z ustivorligiga egadir, dedi u. Darhaqiqat, 
Ovr poliklar zlariga xos tafakkur va turmush tarzini saqlab qolgan 
holda, hozirgi olamda zining muhim rniga ega b Iib oldi. Ovr po 
xalqlari tarixiy taqdiri, qadriyatlar tizimi, moddiy meios va boshqalardagi 
umumiylik ularni birlashib harakat qilishlarini osonlashtirmoqda. 
Shuning oqibatida Ovr po Ittifoqi yuzaga kelib, unga kirayotgan 
davlatlar soni yildan-yilga oshib borib, hududiy jihatdan tobora kengayib 
bormoqda. Shunisi taajjublanarliki, bunday ittifoq bir tomondan ayrim 
olingan mamlakatlar mustaqiSlik miqyoslarini qisqartirib q ysa, ikkinchi 
tomondan bunday mustaqillikni mustahkamlab q ymoqda. Urushdan 
keyingi n yillikda ham Ovr po davlatlari AQSh geosiyosatining oddiy 
yugurdagi b lishdan zlarini saqlab keldilar. Keyingi 20-30 yilliklarda 
uSar iqtisodiy va ijtimoiy-texnik salohiyatlarini oshirdilar va 
birlashuvchilik jarayonini chuqurlashtirdilar. Natijada Ovr po xalqaro 
maydonda z mustaqil rni va s ziga ega b Iib qoldi. Buni AQSh 
Angliya bilan birga Iroqqa qarshi jazo urushini ochganligida yaqqol 
k rish mumkin b ldi. Fransiya va Germaniya kabi yiriq davlatlar 
AQShning bu siyosatiga q shilmadilar. Istiqbolda Ovr po iqtisodiy, 
texnologik, xavfsizlik va boshqa masalalarda xalqaro maydonda z 
manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan mustaqil siyosat olib borisli 
93 

---

imkoniyatiga ega b lib qoldi. Endilikda Ovr poning yangitdan 
tu ilishi Ovr pocha ziga xoslik, Ovr pocha yangi dinamizm, Ovr po 
Q shma Shtatlarini vujudga keltirish haqida gap boryapti. 
Ovr po siyosatini Ovr polashtirish harakati natijasida NATO 
doirasida va undan tashqarida mudofaaning Ovr pocha mezonlarini 
qaror toptirish mayli paydo b lib, Vashingtonning yakka hukmronligi 
ta'siridan chiqish t risidagi fikrlar muqimlashib bormoqda. 
Ovr poliklar "sovuq urush" davrida shakllangan ittifoqni qayta k rib 
chiqish masalasini rtaga tashlab, Rossiyani xotirjam qilish y lini 
tutishmoqda. Bunda arbiy Ovr po ittifoqi roiini oshirishni maqsadga 
muvofiq, deb hisoblamoqdalar. OI doirasida tashqi siyosat va harbiy 
siyosat institutlarining shakllanishi va z funksiyalariga ega b lishi ayrim 
davlatlarning ittifoqqa kirgan barcha davlatlarning manfaatlariga zid 
alohida siyosat olib borishiga chek q ydi. AQShdan xoli b lgan arbiy 
Ovr po umumiy yadro kuchlarini vujudga keltirish y lida dastlabki 
qadamlar q ymoqda. Bilaks, Ovr po keksaygan, ammo qarimagan, 
deyish mumkin. 
Jahonda AQSh iqtisodi panjalariga dahl qiladigan yangi iqtisodiy 
gigantlar, masalan, Ovr po iqtisodiy ittifoqi, Germaniya, Yaponiya, 
Xitoy va nihoyat Rossiya kabi mamlakatlar ham z ta'sir doiralari va 
z ovozlariga ega b lib bormoqdalar. Osiyo-Tinch okean havzasi tobora 
katta kuch t plamoqda. Bunday sharoitda rta va kichik davlatlarni 
z tomoniga o dirib olish uchun raqobat kuchayishi tabiiy. Demak, 
rta va kichik davlatlar va mamlakatlarning ovoziga ham yirik davlatlar 
quloq solishga majbur b ladilarki, endilikda bir, ikki qutbli dunyo emas, 
balki k p qutbli dunyo uchun maqbul geosiyosatgina ta'sirli b lishi 
mumkin. 
Xulosa: a) "Sovuq urush" arb mamlakatlari foydasiga hal b ldi, 
ammo AQSh geosiyosatida jiddiy zgarishlar sezilmayapti; b) AQSh 
boshliq bir qutbli dunyoning vujudga kelishi t risidagi afsonalar z 
asosiga ega emas; d) yangicha jahon tartibotlari uchun kurash davom 
etmoqda; e) Ovr po Q shma Shtatlarini shakllantirish jarayoni 
ketmoqda. 
Kalit so 'zlar: yadroviy-kosmik asr, planetar xavf-xatar, amerikacha 
turmush tarzi, noaniqlik vaziyati, Tolibonlar harakati, Ovr po modeli, 
Ovr po Q shma Shtatlari, rta va kichik davlatlar.