"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Falsafaning ijtimoiy fanlar tizimidagi rni. M a i u m k i , ilmiylik 
obyektivlik (xolislik), ratsionallik (aqlga muvofiq dalillash), alohida 
tizimga solinganlilik, amaliyotda tekshirish tamoyillariga asoslanadi. 
Falsafa fan sifatida bu tamoyillarga qat'i amal qiladi. Tarixiy 
jarayonlarning har bir burilishi falsafiy fikrlarning turli tomonga o ishi 
bilan ziga xoslik baxsh etadi. Falsafiy fikrlar, oyalar nisbatan ilmiy-
dunyoviy y nalish olgan davrlarda barcha tabiiy va ijtimoiy-gumanitar 
fanlar ham rivojlanib, jamiyat taraqqiyoti sur'atlari tezlashgan, xalq 
farovonligi nisbatan oshgan. Ijtimoiy-siyosiy sohalarda erkin fikr yuritish 
imkoniyati kengaygan, shaxslarda ijtimoiy faollik sezilarli darajada 
oshgan. Falsafiy fikrlar rivoji yoiiga oyaviy t siqlar q yilgan davrlarda 
ijtimoiy hayotda tur unlik mayllari kuchaygan, bu hol ijtimoiy, 
iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda tur unlik, hatto orqaga ketishlar 
sodir b lganiga tarix shohid. Shuning uchun ham tarixiy burilish 
114 

---

davrlarida falsafaga munosabat jiddiy tus olgan. Unga munosabatda turli 
nuqtai nazarlar ilgari surilgan. zbekiston mustaqil taraqqiyot y liga 
tgach, aytish mumkinki, ba'zi olimlar tomonidan unga munosabat 
salbiy tomonga qarab zgardi. Chunki ular falsafaning ijtimoiy 
jihatlariga asosiy e'tiborni berib, uni sobiq sovet davri mafkurasi bilan 
aynanlashtirdilar.Tarixan falsafiy y nalishlar, maktablar xilma-xil 
k rinishlarga ega b lgan. Bundan bizning davrimiz ham mustasno emas. 
Masalan, siyosat falsafasi, huquq falsafasi, diniy falsafa, milliy falsafa 
kabi y nalishlarda tadqiqot olib boruvchi, albatta, ilmiylik tamoyillariga 
yetarli darajada amal qila olmaydi. Chunki tadqiqot mazmun-mohiyati 
bu tamoyillarni taqozo etmaydi. Siyosat falsafasi y nalishida tadqiqot 
olib boruvchi ma'lum bir davrdagi siyosatni yo ma'qullashi yoki uni 
yomonotliqqa chiqarishi kerak b ladi. Diniy falsafa doirasida fikr 
yurituvchi ma'lum bir din aqidalarini haqiqatning oliy nuqtasi etib 
k rsatishga majbur. Yoki milliy falsafa y nalishida tadqiqot 
tkazmoqchi b lgan kishi muayyan bir millat qadriyatlarini 
ideallashtirmay iloji y q. Agar bunday falsafiy oqimlar falsafa fani 
rnini egallab qolgudek b lsa, unda falsafiy tadqiqotlarda yuqoridagi 
ilmiy tamoyillarga amal qilish qiyinlashadi. 
Ijtimoiy-gumanitar fanlar muayyan tarixiy davr va mamlakatdagi 
siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy, falsafiy qarashlar ta'sirida 
b lganligi sababli, ular ma'lum darajada ilmiylikdan uzoqlashadilar. 
Shuning uchun ham falsafaning ijtimoiylik jihatlari bilan 
shu ullanganimizda, uning noilmiyligi muayyan oyalar tizimi b lgan 
mafkura bilan bo liqligiga beixtiyor duch kelamiz. Bunday holatda 
uning boshqa ijtimoiy tomonlarini mutloqlashtirish natijasida falsafani 
mafkura bilan almashtirish sodir b ladi. 
Falsafa va mafkura rtasidagi tarixiy aloqadorlik. Mafkura tarixan 
ijtimoiy borliqni siyosiy-guruhiy yoki sinfiy manfaatlar k zgusi orqali 
in'ikos ettirish vositasi sifatida tavsiflanadi. Mafkuraning vazifasi ma'lum 
bir dunyoqarash bilan bo liq ravishda qadriyatlar tizimini ishlab chiqish, 
muayyan oyaviy nuqtai nazar b yicha ijtiraoiy hayotda nima b lishi 
keragu va nima b lishiga y l q ymaslik zarurligini asoslashdan iborat 
b ladi. Ba'zan bunday qarashlarni kengaytirib, mafkura obyektiga esa 
faqat ijtimoiy borliqni, ayni cho da tabiatning zi ham q shib 
yuboriladi. Natijada mafkura ijtimoiy-guruhiy manfaatlar asosida 
115 

---

borliqni zgacha in'ikos ettirish tusiga kiradi. " zgacha"da mafkura 
borliqni nafaqat ilmiy jihatdan ta'rif-tavsif etadi, aksincha, uni 
soxtalashtirishi ham mumkin. Mafkura har doim jamiyatning bir qismi 
manfaatlarini butun jamiyat manfaatlari etib izohlaydi, ya'ni unsur 
(element) va qism butun rnini egallaydi. Uning asosiy tamoyili