«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

229 
Avvalo, urbanizatsiya jarayoni va uning hududlar bo‗yicha rivojlanish 

mezonlari haqida umumiy tushuncha hosil qilish maqsadga muvofiqdir. Shu

asnoda tabiiy sharoit omillarining yirik shaharlarga ta‘sirini urbanizatsiya 
jarayonida sezilarli kechishini ko‗rish mumkin.
Shaharlar barcha zamonlarda rivojlanish uchun turtki bo‗luvchi asosiy 
nuqtalar sifatida xizmat qilib kelgan. Ularning bu xususiyati fan-texnika
taraqqiyotidan keyin, ayniqsa, umumjahon mezoniga aylandi. Bugungi kunda 
mamlakatlarning industrial va texnologik va boshqa mezonlar bilan belgilanuvchi
rivojlanish darajasi urbanizatsiya darajasi bilan chambarchas bog‗liqdir. Bir so‗z 
bilan aytganda, urbanizatsiya mamlakat taraqqiyotini belgilovchi asosiy mezondir.
Eng birinchi yirik shaharlar 4 ming yil oldin Mesopotamiya, Nil, Hind, 
Xuanxe daryolari vodiylarida vujudga kelgan. Shaharlarning vujud-ga kelishi
iqtisodiy taraqqiyot bilan bog‗lanadi. Shaharlar hukmdorlar yashovchi hududlar, 
bosh vazifasi mudofaa bo‗lgan qal‘alar sifatida shakllangan. Bunday holatda ular
strategik jihatdan eng qulay joyda bunyod qilingan. Meksika va Peru hududlarida 
Kolumbga qadar davrlarda ulkan shaharlar sivilizatsiyalari rivojlangan. Qadimiy
Amerika va Yevrosiyo hududlari bir-biridan butunlay xabarsiz bo‗lsa-da ulardalgi 
shaharlar sivilizatsiyasi o‗z xususiyatlariga ko‗ra juda o‗xshash bo‗lgan. O‗rta
asrlarda dunyodagi eng yirik shaharlar – Nankin (470 ming kishi), Qohira (450 
ming kishi), Vidjvanagar (350 ming kishi), Pekin (320 ming kishi) bo‗lgan.
Yevropa mintaqasining eng yirik shahri Parij bo‗lib, uning aholisi 275 ming kishi 
bo‗lgan. Milan va Venetsiya shaharlari undan ikki barobar kichik bo‗lib, XIX asrda
870 ming aholisi bilan dunyoning eng yirik shahri bo‗lgan London aholisi o‗sha 
vaqtda 50 ming kishidan oshmagan. XVIII asr boshida dunyo aholisining 10
foizidan kamrog‗i shaharlarda yashagan.
O‗rta asrlarda eng katta bo‗lgan shaharlar hozirgacha mavjud, ba‘zi-lari
rivojlanishdan to‗xtab qolgan va provinsiyalar markaziga aylangan yoki butunlay 

---

---