«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

321 
holatida bo‗lib, tirik mavjudotlarga o‗xshab so‗lib boradi va halok bo‗ladi, deb 

ta‘kidlaydi.

Yashash uchun kurash, R.Chellen fikriga ko‗ra, har qanday davlat 
organizmining mohiyatini tashkil etadi. Urush – geografik makonni egallash
maqsadida olib borilayotgan kurashning aniq bir shaklidir. 
R.Chellen shved olimi bo‗lib, ―geosiyosat‖ tushunchasini birinchi bor
qo‗llagan va o‗z ishlarida Rattsel nazariyasini rivojlantirgan. R.Chellen 
―Davlatning hayotiy shakli‖ kitobida tabiiy hodisalarni odamlardan ajratib yoki
odamlarni tabiatdan ajratib tabiiy hodisalarni o‗rganib bo‗lmaydi degan. 
Kuch-qudrat davlatni ushlab turish va qo‗llab-quvvatlashda qonunga nisbatan
muhimroq asosdir. Chunki qonunning o‗zi faqat kuch orqali ushlab turiladi. U 
qonun davlatga ma‘naviy-axloqiy elementlarni olib kirsa, kuch-qudrat uning
faoliyatini ta‘minlaydi deb ta‘kidlaydi. R.Chellen davlat o‗z nomi bilan maqsaddir, 
u fuqarolari farovonligini yaxshilashga xizmat qiluvchi organizm emas, degan
xulosaga kelgan. K.Xausxofer (1896-1946) dunyo geosiyosat maktabining 
asosichisi va tashkilotchisi hisoblanadi. Uning imiy ishlarida va izlanishlarida
―Hayotiy makon‖ kategoriyasiga katta e‘tibor berilgan. 
―Hayotiy makon‖ tushunchasi (kategoriyasi)ning shakllanishida F.Maltus
ishlari va g‗oyalari muhim o‗rin tutadi. Maltus aholi o‗sishi biologik qonunlar 
asosida geometrik progressiya bo‗yicha, oziq-ovqat mahsulotlari esa, arifmetik
progressiya bo‗yicha o‗sadi, degan g‗oyani olg‗a surgan. Shuning uchun aholining 
ko‗payishi oziq-ovqat mahsulotlarining ko‗payishiga nisbatan tezroq bo‗ldi.
Demak, aholisi eng ko‗p va eng zich mamlakat Germaniyada urushlarning oldini 
olib bo‗lmaydi, shunday sharoitda tirik qolish uchun hayotiy makonni kengaytirish
zarur degan xulosaga kelgan. K.Xausxofer boshqa milliy g‗oya tarafdorlari kabi, 
nemis davlatining kuch-qudratini kuchaytirishga harakat qildi. Bu maqsadga esa
o‗z-o‗zidan mamlakat industrial qudrati va madaniyatini ko‗tarmasdan, geosiyosiy 

---

---