«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

324 
N.Spaykmen dunyoni uch qismga: Xartlend, Rimlend va olisda joylashgan 

Afrika va Avstraliya qit‘alariga bo‗ladi. Rimled tarkibiga G‗arbiy va Markaziy

Yevropa, Turkiya, Eron, Saudiya Arabistoni, Uzoq Sharq mamlakatlari va Xitoy 
kiritilgan. Uning g‗oyasiga ko‗ra, kim Rimlendni nazorat qilsa, Yevropada
hukmronlik qiladi, kim Yevropani nazorat qilsa, u jahon taqdirini hal qiladi. 
N.Spaykmen AQShni Xartlendga ham, Rimlendga nisbatan ham juda qulay
o‗ringa ega deb hisoblaydi U ―O‗rta okean‖ tushunchasini ilmiy muomalaga kiritdi 
va Atlantika dunyosi tomonidan Rimlend ustidan o‗rnatilgan nazorat quruqlik
kuchlarini mag‗lub bo‗lishiga va Atlantika dunyosi tobe holatga tushushiga sabab 
bo‗ldi, degan xulosaga kelgan.
U davlat geosiyosiy qudratini ta‘minlovchi 10 ta mezonni alohida ajratib 
ko‗rsatadi. Ular quyidagilar:


1. Hudud yuzasining tuzilishi.



2. Chegaralarining tabiati.



3. Aholi soni.



4. Foydali qazilmalarning mavjudligi yoki mavjud emasligi.



5. Iqtisodiy va texnologik taraqqiyot.



6. Davlat moliyaviy quvvati.



7. Etnik birligi.



8. Sotsial integratsiyalashish darajasi.



9. Siyosiy barqarorlik.



10. Millat ruhi.

Yuqoridagi baholash shkalasidan foydalangan holda davlatni umumiy 
geosiyosiy kuch qudratini aniqlash mumkin. Agar umumiy baho uncha yuqori
bo‗lmasa, bunday holat o‗z-o‗zidan ushbu davlatni boshqa davlatlar bilan strategik 
ittifoqlar tuzishga majbur qiladi. Bu esa mazkur davlat suverinetitetiga ma‘lum
darajada putur yetkazadi. 

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

325 
N.Spaykmen II Jahon urushidan so‗ng Yevropa davlatlari mustaqilligining 

pasayishi, AQSh mustaqilligining esa oshishini bashorat qilgan edi. Bu bashorat

hozir – XXI asrda o‗zining aniq ifodasini topmoqda, kuchlar nisbati borgan sari 
AQSh foydasiga hal bo‗lmoqda.