«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

64 
iqtisodiyot rivojlanishining hududdan hududga o‗tishi, bizning iboramizda 

―geografik konveyr‖ yoki estafeta ko‗z oldimizga keladi.

Xuddi shunga o‗xshash, hududiy-iqtisodiy rivojlanishning ketma-ketligini 
kuzatish mumkin. Shu o‗rinda I.Mechnikovning jahon sivilizatsiyasi bosqichlari va
bunda buyuk tarixiy daryolarning roli haqidagi asarini ham e‘tibordan chetga 
qoldirmaslik kerak. Muallif jahon madaniyati va taraqqiyotida

daryo 
(Misr, Xitoy, 
Hindiston),

O„rta dengiz
(Yunoniston, Rim) va 


okean
(Angliya, Ispaniya, AQSh) 
sivilizatsiyalarini ajratadi. Ular bir vaqtning o‗zida emas, balki turli davrlarda,
birining o‗rnini ikkinchisi olishi bilan yuzaga kelgan. 
Darhaqiqat, jahon taraqqiyoti Uzoq Sharq, Yaponiya va Xitoydan boshlanib,
O‗rta va Yaqin Sharqqa, undan O‗rta dengiz va Pireney yarim oroliga, ulardan 
Angliya va, nihoyat, Amerikaga (AQSh)ga ko‗chdi. Hozirgi davrda tarixni,
iqtisodiy-ijtimoiy hayotni rivojlantiruvchi mintaqalar AQSh – G‗arbiy Yevropa – 
Yaponiya hisoblanadi. Ayni vaqtda, yetakchi kuchning asta-sekin yana Sharqqa
ko‗chishi alomatlari sezilmoqda. Ayni vaqtda, buni Yaponiya ta‘siri va 
boshchiligida yangi industrial mamlakatlar – Koreya Respublikasi, Singapur,
Tayland, Malayziya, Indoneziya jadal sur‘atlar bilan rivojlanishida ko‗ramiz. 
Demak, bizning nazarimizda, iqtisodiy taraqqiyotning sikl xususiyatiga ega
ekanligi faqat davr, vaqt doirasidagina emas, balki Yer shari, global geografik 
makonda ham sodir bo‗lmoqda. Bu esa, albatta, jahon xo‗jaligining rivojlanishi va
uning hududiy tarkibiga ta‘sir qiladi. 
Shu bilan birga, mintaqa iqtisodchilari, iqtisodiy geograflar V.Leontyev va
U.Izardlarning tarmoqlararo va hududlararo balansi hamda mintaqaviy iqtisodiyot 
fani to‗g‗risidagi ilmiy g‗oyalarini, Zipfa va Styuart, D.Fridman kabilarning
shaharlar rivojlanishi, boshqa olimlarning ―dunyoviy shaharlar‖ haqidagi yangi 
ishlarini ham bilishlari lozim. Zero, ularning barchasi ishlab chiqarish kuchlarini
joylashtirish bilan bevosita bog‗liq. 

---

---