«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

60 
O‗sish qutblari g‗oyasi shved olimi – Lund universiteti professori (Shvetsiya) 

T.Xagerstrandning yangiliklar diffuziyasi nazariyasiga o‗xshab ketadi. Faqat

muallif bu g‗oyani ko‗proq sotsial geografiya bo‗yicha ishlab chiqqan. 
Chindan ham, jahon taraqqiyoti, dunyo xo‗jalik tizimining rivojlanish tarixi
fan-texnika yutuqlari, ilmiy yangiliklar va kashfiyotlar, innovatsiyalar, texnologik 
determinizm bilan bog‗liq. Tarix nuqtai nazaridan yondashganda, jahon xo‗jaligi
rivojlanishida ma‘lum sikllarni ajratish mumkin. Bu davr yoki sikllar yangi 
kashfiyotlarning ixtiro etilishi, tatbiq etilishi, tarqalishi va ularning o‗rniga boshqa
innovatsiyalarning kelishi bilan belgilanadi. 
Maxsus adabiyotlarda amerikalik U.Rostouning (XX asr, 60-yillar) iqtisodiy
rivojlanishning bosqichlari, rus iqtisodchisi N.D.Kondratyevning 30-yillarda fan-
texnika o‗zgarishlariga asoslangan nazariyasi mavjud. Dunyo xo‗jaligining uzoq
muddatli rivojlanishidagi o‗rnini aniqlashda 1892-1928-yillarda rus iqtisodchisi 


N.D.Kondratyev
tomonidan birinchi marta katta bosqichlar nazariyasi – ―Uzun 
to‗lqinlar‖ taklif etildi. Keyinchalik bu nazariya yanada rivojlantirildi va qisman
dunyo xo‗jaligi tadqiqotlarida keng qo‗llanilmoqda. 
N.D.Kondratyev nazariyasi va boshqa qator tadqiqotlar asosida dunyo
xo‗jaligi rivojlanishida 3 ta katta bosqichni – industriyalashgacha bo‗lgan 
rivojlanish, industriyalash bosqichi, industriyalashdan keyingi rivojlanish
bosqichini, uchta – birinchi, ikkinchi va uchinchi sanoat inqiloblarini hamda ―Uzun 
to‗lqinlar‖ davrlarini, ya‘ni N.D.Kondratyev belgilagan besh davrni ko‗rsatib
o‗tish mumkin. 
Hunarmandchilik va manufaktura ishlab chiqarishi hukmronlik qilgan
industriyalashgacha bo‗lgan bosqich boshlang‗ich davr deb ataladi. 
To‗rtta ―Uzun to‗lqin‖ga teng keluvchi birinchi va ikkinchi sanoat inqiloblari
davrida quyidagilar yetakchi mavqega ega bo‗ldi:
I davrda – tikuvchilik va hunarmandchilik;

---

---