«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

58 
Aholi joylashuvi, aholiga xizmat ko‗rsatish sohalarining hududiy tashkil etish 

muammolari bilan nemis olimi

Valter Kristaller
shug‗ullangan. U 1930-yillarda 
aholining hududiy tarqalishi va joylanishi masalalarini o‗rganib, o‗zining
―

Janubiy Germaniya markaziy o„rinlari
‖ nomli kitobini yozdi. Markaziy
o‗rinlar turli kattalikdagi shahar va boshqa aholi manzilgohlari bo‗lib, ular o‗ziga 
xos ta‘sir doirasi, xizmat ko‗rsatish radiusiga ega. Ideal holatda har xil miqyosdagi
markaziy o‗rinlar geografik muhitda oltiburchak shaklga ega va ular asalarining 
uyasini eslatadi.
Kristaller uchun ham hudud barcha sharoitlar bo‗yicha bir xil, ya‘ni tep-tekis, 
aholi, aholi manzilgohlari, yo‗l va boshqalar bir xil joylashgan. Ana shunday ideal
manzaradan kelib chiqqan holda u o‗zining ilmiy g‗oyasini yaratdi. V.Kristaller 
nomi bilan ―Markaziy o‗rinlar‖, iyerarxiya, shaharlar klassifikatsiyasi kabi
tushunchalar, aholiga xizmat ko‗rsatish sohalarini joylashtirishga oid ilmiy fikrlar 
bog‗liq. Boshqa, yosh va iste‘dodli nemis olimi

Avgust Lyosh
o‗zidan oldingi 
vatandoshlarining ilmiy ishlanmalarini umumlashtirib (u A.Veberning o‗quvchisi
edi), barcha xo‗jalik tarmoqlarini joylashtirish to‗g‗risida ish olib bordi. A.Lyosh 
g‗oyalarining mohiyati uning maxsus kitobida (ruscha nomi ―Географическое
размещение хозяйства‖ – M., 1959) bayon etilgan. Kitobning asl nusxasi 
qo‗lyozmasi 1940-yilda nashr qilingan.
A.Lyosh qishloq xo‗jaligining areal, maydon sifatida, sanoatning esa 
nuqtasimon hududiy tashkil etish xususiyatlarini asoslab berdi. U birinchi bo‗lib
―bozor muhiti yoki makoni‖, ―


iqtisodiy landshaft
‖ (hozirgi kunda – iqtisodiy 
rayon) tushunchalarini yaratdi va fanga kiritdi. Agar avvalgilar, xususan, I.Tyunen
va A.Veber alohida korxonani, tarmoqni o‗rgangan bo‗lishsa, A.Lyosh ishlari 
barcha xo‗jalik sohalarini qamrab oldi va o‗z mohiyatiga ko‗ra mikroiqtisodiy
bozor munosabatlari, uning ta‘sir doirasi haqiqiy rayon tashkil qiluvchi omil 
ekanligini ta‘kidladi, matematik usullarni keng qo‗lladi. Aynan ana shu

---

---