«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

54 
eksportdan oladigan foydasi import to‗lovlarini qoplash imkoniyati darajasida 

bo‗ladi. Bu xalqaro qiymat qonuni yoki ―Xalqaro qiymat nazariyasi‖ Millning

katta xizmatidir. Xalqaro qiymat nazariyasi shuni ko‗rsatadiki, mamlakatlar 
o‗rtasida tovar almashishni mo‗tadillashtiruvchi baho mavjud. Bu bozor narxi,
talab va ehtiyojga bog‗liq. 
Burjuaziya siyosiy iqtisodi klassik nazariyasi taraqqiyoti haqida yangi so‗zni
Gotfrid Xaberler aytdi va u nafaqat mehnatni, balki ishlab chiqarishning barcha 
omillarini aniqlashtirib berdi.
Hozirgi zamon xalqaro savdo oqimi tuzilishi va yo‗nalishlari haqidagi 
tasavvurlarga shved iqtisodchi olimlari Eli Xeksher va Bertil Olin asos soldilar.
Ularning taqqoslama ustunlik haqida tushuntirish-laricha, u yoki bu mamlakatda 
ma‘lum mahsulotlarga egalik munosabati ishlab chiqarishning ta‘minlanish
omillari darajasiga bog‗liq. E.Xeksher va B.Olin ishlab chiqarish omillari – 
mehnat, yer, kapital, shuningdek, u yoki bu tovarlarga ichki turli talablar bahoni
tenglashtirishi teoremasini olg‗a surdilar. 1948-yilda amerikalik iqtisodchilar 
P.Samuelson va V.Stolper Xeksher-Olin teoremasi isbotini takomillashtirdilar.
Ya‘ni ishlab chiqarish omillari bir turliligi, texnikalar bir xilligi, xalqaro tovar 
almashishda tovarlarni to‗liq safarbarligi va raqobat mamlakatlar o‗rtasida narx
omillarini tenglashtiradi. 
Bundan keyingi tashqi savdo nazariyasi taraqqiyoti amerikalik iqtisodchi
V.Leontyevning ―Leontyevning o‗ziga xos fikrlari‖ nomli ishida o‗z ifodasini 
topdi. O‗ziga xos fikrlar shundan iboratki, Leontyev Xeksher-Olin teoremasidan
foydalanib, urushdan keyingi davrda Amerika iqtisodiyoti kapitaldan chiqarish 
turlariga ixtisoslashganini ko‗rsatib berdi. Boshqacha aytganda, Amerika eksporti
importga qaraganda bir muncha mehnat talab va kam xarjroq. 
Bu xulosa AQSh iqtisodiyoti haqida avvalgi tavsavvurlarni chippak-ka
chiqardi. Umumiy xulosaga ko‗ra, u hamisha kapitalni keragidan ortiqligi bilan 

---

---