«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

55 
xarakterlanadi va Xeksher-Olin teoremasiga binoan, AQSh kapital talab tovarlarni 

import emas, eksport qilishi kutilardi.

V.Leontyev kashfiyoti keyingi yillarda keng aks-sado berdi. Turli 
mamlakatlar iqtisodchilari ―Leontyevning o‗ziga xos firklari‖ mavzusida bahs-
munozaralarga kirishdilar. Natijada, tenglashtiruvchi ustunlik nazariyasi yanada 
rivojlandi. U texnika progressi va uning taqsimotda notekisligi, iqtisodiy
vositalarni fermenli emasligi, ish haqi masalasida va boshqalarda mamlakatlar 
o‗rtasidagi farqlarni o‗z ichiga oladi.
G‗arb tadqiqotlarida xalqaro savdo muammolari, shuningdek, multiplikator 
(ko‗paytiruvchi) tashqi savdo nazariyasi ham keng yoyildi. Bu nazariyaga muvofiq
tashqi savdo (ayniqsa, eksportda) milliy daromad o‗sish dinamikasi, bandlik hajmi, 
iste‘mol va investitsion faollikka samarali ta‘sir qiladi.
Har bir mamlakatda multiplikator ma‘lum son bog‗liqligiga qarab, ma‘lum 
koeffitsiyent turida aks etishi va hisoblab chiqilishi mumkin. Boshlang‗ich eksport
buyurtmasi mahsulot ishlab chiqarishni bevosita ko‗paytiradi, turgan gap, 
buyurtmani bajaruvchi sohalarda ish haqi ham ko‗payadi. So‗ngra ikkilamchi
iste‘mol sarflari harakatga keladi. 
Bevosita ishlab chiqarishni joylashtirishga oid ilmiy g‗oyalar, dastavval,
Germaniyada yaratilgan. Masalan, nemis mulkdori 


Iogan Genrix Tyunen
XIX

asrning 20-30-yillarida o‗zining qishloq xo‗jaligi tarmoqlarini joylashtirish

bo‗yicha ilmiy fikrlarini maxsus asarida bayon qildi (―Изолированное 
государство‖ – Alohida davlat, 1826-y.). Tyunen g‗oyasining asosiy mohiyati
yagona shahar, ya‘ni iste‘mol markazi atrofida qishloq xo‗jalik mahsulotlarini 
ma‘lum tartibda yetishtirishni hududiy tashkil qilishdan iborat. U bu g‗oyani
amalga tatbiq qilish uchun xo‗jalik bilan shahar yoki bozor (uning misolida bu 
shahar – Meklenburgdagi Rostok) o‗rtasidagi masofa, qishloq xo‗jalik

---

---