«Нотиқлик тарихи ва назарияси» фанидан ўқув-мажмуа

Ўқув-услубий бошқарма бошлиғи А.Шарипов

2015-2016 ўқув йили учун “ Прагмалингвистика” фани ишчи дастурига киритилган ўзгартириш ҳақида

1.“ Прагмалингвистика” фани ишчи дастурдаги каби ўқув фаннинг мақсади ва вазифалари, фан бўйича магистр талабалар билими, кўникма ва малакасига қўйиладиган талаблар, фаннинг бошқа фанлар билан ўзаро боғлиқлиги ва услубий жиҳатдан узвий кетма-кетлиги, фаннинг ишлаб чиқаришдаги ўрни, уни ўқитишда замонавий ахборот ва илғор педтехнологияларни қўллаш, режалаштирилган машғулотлар мавзуси қўйилди.

2. Маъруза, амалий ва семинар машғулотлари мавзулари қайта кўриб чиқилди ва жузъий ўзгартиришлар киритилди.
3. Адабиётлар рўйхати ҳам янгиланди.

Тузатиш киритувчи: ф. ф. н. доц . в.б. М.Абдураҳманова

Кириш
Ўтган аср сўнгида бозор иқтисодиётининг жадал суръатлар билан ривожланиши, замонавий ахборот технологияларининг оммалашуви, илмий тадқиқотларнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш долзарблашиб, тилшунослик ҳам амалий вазифаларига – нутқ самарадорлиги тадқиқига эътиборни кучайтирди. Натижада фанда социолингвистика, этносоциолингвистика, прагмалингвистика, лингвомаданиятшунослик (лингвокультурология), психолингвистика каби номлар билан юритилувчи янги тармоқлар шаклланди. Бу йўналишларни ўзида мужассамлаштирган янги давр тилшунослиги нутққа инсоний фаолият – фикр алмашиш ва ўзгаларга таъсир кўрсатиш, бунёд қилишнинг асосий турларидан бири сифатида ёндашиб, унинг ихчамлиги, самарадорлиги ва таъсирчанлиги, мантиқийлиги тадқиқини биринчи ўринга қўяди. Хусусан, бугунги кунда жаҳон тилшунослигида нутқнинг фаолият сифатидаги қиймати ҳамда унинг импликатуралари бўлган кўчма ва таг маъноларни, очиқ ифодаланмаган, лекин ифодаланиши сўзловчининг мақсади бўлган маълумот-ахборотни аниқлаш усуллари ишлаб чиқилди ва у тезда оммалашиб улгурди.Структур тилшунослик, қиёсий-тарихий тилшунослик тилга бошқа ҳодисалардан, хусусан, инсон омилидан холи қилинган “қуруқ”, статик тизим сифатида муносабатда бўлиб келди.
Тилнинг воқеланишда инсон омили билан боғлиқ равишдаги нутқий мулоқот жараёнини тадқиқ қилиш лингвопрагматик ва психолингвистик йўналишнинг ўрганиш манбаини ташкил этади. Маълумки, нутқий мулоқот ўнлаб – миллий, этнографик, ижтимоий, фалсафий-маданий, ахлоқий-эстетик, тарихий, маиший ва руҳий омилларнинг лисоний бирликлар воқеланиши билан қоришувидан иборат динамик тизимдир. Демак, инсоннинг ментал фаолияти билан боғлиқ равишдаги ҳодисаларни тадқиқ қилувчи культурология фанининг муҳим тармоқларидан бири сифатидаги прагматик тилшунослик (прагмалингвистика) инсон субъекти ва объективлик (лисон)ни қоришиқ яхлитлик сифатида тадқиқ қилади. Зеро, нутқда субъективлик ва объективликни бир-биридан ажратган ҳолда тадқиқ қилиш мумкин эмас, системавийлик яхлитлик хоссаси билан характерланади. Демак, нутқий фаолият унга ёндош ва инсонга хос руҳий, физиологик, ижтимоий, маънавий, маданий системалар билан боғлиқликда тадқиқ этилгандагина нутқий мулоқотнинг моҳияти очилади ва индивидуал ҳодиса сифатидаги нутққа объектив баҳо берилади.