Ntonatsiya Intonatsiya

noharfiy belgilar guruhini tashkil etadi. Muayyan til yozuvining grafik tizimi ana shunday 
belgilar majmuidan tarkib topadi.
Shuni alohida ta`kidlash kerakki, grafema yozuv birligi, fonema, intonema, aktsentema 
va leksemalar esa til birliklaridir. Binobarin, grafema bilan fonema, intonema yoki leksema 
o‘rtasidagi aloqa to‘ppa-to‘g‘ri (tabiiy holda) bo‘lishi mumkin emas, bunga tovush tilining fizik-
akustik asosga, yozuvning esa optik-grafik asosga tayanganligi yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun 
grafema bilan fonema, intonema va leksema o‘rtasidagi aloqa kodlashtirish orqali ta`minlanadi, 
har bir grafemaning mazmun plani oldindan (grafik tizim shakllantirilgan paytda) kodlashtirib 
qo‘yiladi.
Grafemalarning yozuvdagi lingvistik-funktsional xususi-yatlarini reallashtirishda ularning 
differensial belgilari (shakli yoki tasviridagi tafovutlar) muhim rol` o‘ynaydi, bu jihatdan 
grafemalar tovush tilidagi fonemalarga o‘xshaydi, chunki fonemalar ham, ma`lumki, differensial 
belgilar tufayli fonologik jihatdan relevant xarakterdagi oppozitsiyalarni hosil qiladi, farqi 
shundaki, fonemalarning differensial belgilari akustik-artikulyatsion faktorlarga tayanadi, 
grafemalarning differensial belgilari esa optik-grafik omillarga asoslanadi. Masalan, gul va kul 
so‘zlarining ma`nolarini farqlashda g va k fonemalaridan birin-chisining jarangli, ikkinchisining 
esa jarangsiz bo‘lishi (akustik tavofuti) tovush tili uchun qanchalik ahamiyatli bo‘lsa, shu 
tovushlarni yozuvda ifodalovchi g va k grafemalarining shakliy tafovutlari (optik-grafik tasviri) 
tilning yozma formasi uchun shunchalik ahamiyatlidir. 
Grafemalar O‘zlarining tildagi muqobili (kodlashtirilgan referenti) va yozuvdagi 
vazifalariga ko‘ra fonografema, prosodemografema, logografema, orfografik belgi va 

signalizator kabi tiplarga bo‘linadi.