Ntonatsiya Intonatsiya

Polisemantik grafema – mazmun planida ikki va undan ortiq fonema kodlashtirilgan 

fonografema.

Sintetik grafema – nutq oqimida bir yo‘la ikki fonemani ifodalaydigan monograf. 

Grafik simmetriya (fonetik-grafik simmetriya) – so‘z tarkibidagi tovush va harflarning 

miqdoran teng bo‘lishi («bir tovushga bir harf» munosabatining ta`minlanishi). 

Grafik asimmetriya (fonetik-grafik asimmetriya) – so‘z tarkibida O‘zaro munosabatga 

kirishayotgan harf va tovushlar o‘rtasidagi miqdoriy tenglikning buzilishi. 

Grafik sinonimiya – shakli har xil bo‘lgan ikki grafemaning ma`lum fonetik-grafik 

pozitsiyalarda bitta fonemani ifodalashi. 

Prosodemografemalar – yozuv tizimining noharfiy belgilari (urg‘u belgisi va tinish 

belgilari). 

Logografemalar – tushunchalarni yoki tushuncha nomi bo‘lgan so‘zlarni yozuvda 

ifodalaydigan grafemalar (raqamlar, simvollar). 

Orfografik belgi – to‘g‘ri yozish normalarini ta`minlashda qo‘llanadigan maxsus noharfiy 

belgilar (mas., defis). 

Signalizatorlar - O‘z referentiga ega bo‘lmagan, ammo nutq oqimida o‘zidan oldin kelgan 

harf bilan birikib, bitta qo‘shma grafema (digraf) hosil qiladigan belgilar (ayirish, yumshatish 

belgilari). 

 

 

Pedagogik aspekt – yozuv tizimining yozish va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishdagi 

imkoniyatlari. 

Estetik aspekt – yozma matnning estetik (go‘zallik, nafislik) jihatlari. 


 Grafika muayyan tilning fonetik-fonologik, leksik-semantik va morfologik birliklarini 
yozuvda ifodalash uchun shakllantirilgan optik-grafik belgilar tizimidir. Bu tizim belgilarining 
har biri grafik tilshunoslikda grafemalar sanaladi. Yozuvning tovush tili bilan aloqasi, odatda, 
ana shu grafemalar vositasida amalga oshiriladi. 
Grafema ifoda va mazmun planlariga ega bo‘lgan bilateral` (ikki tomonli) belgidir. Uni 
quyidagi chizmalar shaklida tavsiflash mumkin, 
1)ifoda plani- J harfining bosma va 
yozma shakllari (optik-grafik tasviri)
J(grafema)
2)mazmun plani- sirg‘aluvchi j (jur- 


nal so‘zidagi) va qorishiq j (juda  so‘zidagi) fonemalari. 

1)ifoda plani-so‘roq (?) belgisining

optik-grafik tasviri. 

?(O‘) (grafema)
2)mazmun plani-so‘roq ohangi (intone- 
ma, prosodema). 

1)ifoda plani-O‘ raqamining optik-

grafik tasviri. 
O‘ (grafema) 
2)mazmun plani-olti bilan to‘rt
orasidagi miqdor tushunchasi.
Yuqorida keltirilgan grafemalardan birinchisi (J grafemasi) alifbodagi harfga, ikkinchisi (? 
(O‘) grafemasi) tinish belgisiga, uchinchisi (O‘ grafemasi)esa raqamga asoslanadi, shunga ko‘ra 
birinchi tip grafemalar harfiy belgilar guruhini, ikkinchi va uchinchi tip grafemalar esa