Nuraliyev ismoiljon

31-mavzu. Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа 
ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi. 
Sabzavot ekinlari 14 ta botanik oilaga m ansub 80 ga yaqin turni o 'z ichiga oladi, 
shundan 40 ga yaqini XX asrdan boshlab 0 ‘zbekistonda ekiladi. Shuning uchun 
sabzavotchilikning rivojlanish darajasi, ayniqsa, ularni tahlil qilish va baholash o 
'ta m urakkab hisoblanadi. Yer yuzida, shu jum ladan, O'zbekistonda m adaniy 
ekinlardan sab/i, sholg'om , lavlagi 2 m ing yildan, piyoz va bodring 4 ming yildan 
bcri ekiladi. Sabzavotchilikning biologik xususiyatlarini hisobga olib, ochiq va 
yopiq m aydonlarda o'stirish usullari qo'llaniladi. K o'pchilik sabzavotlar nisbatan 
serm ehnat resurslar potensialiga, ayniqsa, quyosh nuriga va suvga talabchan 
ekinlar tarkibiga kiradi. Bu tarm oqni intensiv rivojlantirish m ehnat, sug'oriladigan 
yer va boshqa resurslardan foydalanish sam aradorligini oshiradi. Ko'pchilik 
ekinlardan 2 m arta hosil olish im koniyati tarm oqning sam aradorligini keskin 
oshiradi. K o'pchilik h o 'l sabzavotlar, biokimyoviy jihatidan tarkibida suv ko'p 
bo'lgan m ahsulotlar guruhiga kiradi. Sarim soq tarkibida 64— 65 foiz, sabzida 
85—86 foiz, pom idorda 93— 94 foiz, bodringda 95—96 foiz suv mavjud. 
Shuningdek, bu sabzavotlar tarkibida oqsil kam bo'ladi. Mos ravishda, sarim soq 
tarkibida 6—7 foiz, sabzida 1,1 —1,2 foiz, pom idorda 1,0— 1,1 foiz, bodringda 
1,0 foiz oqsil m oddalari mavjud. Ularda yuqori darajada kaloriya ham hosil 
bo'lmaydi. Sabzidan — 502, pom idordan — 215, bodringdan — 14 kaloriya, 1 kg 
sarimsoqdan1325—1330 kaloriya issiqlik ajraladi. K o‘pchilik ho'l sab/.avollarcla 
kletchatka ham kam hosil bo‘ladi. Shunday bo'lishiga qaramasilan, sabzavot 
mahsulotlari inson organizmi uchun o 'ta zarur bo'lgan biologik aktiv moddalar, 
vitam inlar, ferm entlar, mineral tuzlarga boydir. B a’zi sabzavotlar, ayniqsa piyoz, 
sarimsoq, shivit, petrushka va turp tarkibida fitotsidlar ko'pdir. U lar iste’mol 
qilinganda odam orga nizm ini turli xil infeksiyalardan tozalaydi, yuqum li 
kasalliklardan him oya qiladi. Ko'pchilik sabzavotlar tarkibidagi har xil vitaminlar, 
kisiotalar, elii moylari, xushbo'y m oddalar ishtahani ocliadi, yog‘ va oqsilli 
mahsulotlarni inson organizmida to ‘laroq hazm bo'lishiga yordam beradi. 
Tarkibida С vitamini ko'proq bo'lgan sabzavotlami iste’mol qilish organizmni kam 
qonlilikdan muhofaza qiladi, aterosklerozni susaytiradi. Sabzavot mahsulotlari 
quruq m oddasining asosiy qismini uglevodlar — kraxmal, saxaroza, glukoza, 
kletchatka ham da pektinli m oddalar tashkil etadi. Oxirgi yillarda sabzavotchilik 
tarm o g 'i asosiy m ahsulotlarining rentabellik darajasi shaharlar atrofida 
joylashgan xo'jaliklarda, bozor iqtisodiyoti qonunlari talablariga mos ravishda 
o'zgarm oqda. Bu yutuqqa, odatda, erkin va shartnom a baholarining ko'tarilishi 
hisobiga erishilmoqda. Sabzavotlarning suvga talabchanligi, ildiz sistemalarining 
tuproqda yuza joylashishi va kam rivojlanganini hisobga olib, uni o 'z vaqtida va 
belgilangan m e'yorda sug'orishni tashkil etish, masalan, bosh piyoz 18-20 m arta 5 
00-600 m kub hajmida; sarimsoq 7 -1 0 m arta 500—600 m kub hajmida; pom idor 
15—16 marta 600—700 m kub hajmida; bodring 12—14 m arta 550—600 m kub 
hajm ida m uddatlarda sug‘orilsa, hosildorlik yuqori va sifatii bo'ladi. Sabzavot 
ekinlari tabiiy va sun’iy unumdorligi yuqori maydonlarga joylashtirilishi lozim. 

---

NURALIYEV ISMOILJON 
35