Нурмат сабуров, шаҳзод сайдуллаев

43. ҲУҚУҚ ТУШУНЧАСИ, БЕЛГИЛАРИ, МОҲИЯТИ ВА ПРИНЦИПЛАРИ


Ҳуқуқ тушунчаси (юридик маънода)- бу давлат томонидан ўрнатиладиган ёки маъқулланадиган, ўзида эркинлик, тенглик ва адолат тамойилларини ифодалайдиган, ижтимоий муносабатларни тартибга солишга қаратилган, бажарилиши умуммажбурий бўлган юриш - туриш қоидалари йиғиндиси.
Ҳуқуқнинг моҳияти деганда унинг мазмуни ва мақсади тушунилади. Ҳуқуқнинг мазмуни ва моҳияти унинг асосий ва барқарор хусусиятларини намоён этади. Шу билан бирга, ҳуқуқнинг моҳиятини белгилашда қуйидаги иккита жиҳат, яъни, ҳар қандай ҳуқуқ энг аввало, ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи восита вазифасини бажариши ҳамда мазкур восита кимнинг манфаатларига хизмат қилиши алоҳида аҳамият касб этади.
Ҳуқуқнинг моҳияти давлатнинг ижтмиоий-иқтисодий тузуми, сиёсати, ахлоқ, маданият ва бошқа ҳодисалар билан ўзаро боғлиқ бўлади. Ўз моҳиятига кўра ҳуқуқ умумижтимоий характерга эга. Бу қуйидагиларда намоён бўлади:

• 
  ўзаро келишилган умумижтимоий иродани ифода этади;
  
• 
  аҳолининг барча қатламлари манфаатларига хизмат қилади;
  
• 
  ижтимоий алоқаларнинг ташкилийлиги ва ривожланиб боришини таъминлайди;
  
• 
  ҳуқуқий муносабатлар субъектларининг эркинлиги ва жавобгарлигининг ўлчови ҳисобланади;
  
• 
  турли туман эҳтиёж ва манфаатларни қондириш воситаси сифатида майдонга чиқади.
  

Ҳуқуқнинг асосий белгилари:
1. Иродавий характерга эгалиги. Унда жамиятнинг давлат иродаси акс этади. Мазкур ирода ижтимоий воқеликнинг иқтисодий, миллий, маънавий, табиий ва бошқа шарт-шароитлар билан бевосита боғлиқ бўлади.
2. Нормативлиги. Ҳуқуқнинг нормативлиги жамият ривожланишининг муайян даврида типик ва барқарор ҳолатда бўлган ҳамда ўзининг такрорийлиги ва умумийлиги билан тавсифланадиган кишиларнинг муносабатлари ва ҳаракатларинигина тартибга солишида намоён бўлади. Ҳуқуқнинг нормативлиги, шунингдек унинг муайян нормаларда, яъни ҳуқуқий муносабатлар иштирокчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ҳамда уларнинг жавобгарлик чегараларини белгилаб берувчи юриш-туриш қоидаларида ҳам ўз ифодасини топади.