Nyutonnıń I nızamı. Massa. Nyutonnıń II nızamı. Nyutonnıń III nızamı hám impulstıń saqlanıw nızam. Denelerdiń alıstan tásir etiwi hám maydan arqalı tásirlesiw. Galileydiı salıstırmalıq principi Jobа

Nyutonnıń ekinshi háreket nızamı
Nyutonnıń birinshi nızamı aytıp otediki. na'tijaviy kúsh denege tásir etpese, óziniń tınısh jaǵdayınisaqlaydi, dene háreketi dawamında turaqlı tezlik menen tuwrı sızıqlı háreket etedi. Juwmaqlawshı kúsh bir denege qollanıw etilgen bolsa, qanday boladı? Nyuton dene dıń tezligi. ózgeriwin tushundi. Denege qollanılatuǵın bir sırtqı kúsh onıń tezligin artıradi. Juwmaqlawshı kúsh hárekettiń baǵdarına teris bolsa, bul kúsh deneniń tezligin azaytadı. Juwmaqlawshı kúsh tezligi ózgerisler baǵdarına múyesh astında jóneliske iye bolsa. háreket tezligi baǵdarı boyınsha ózgeredi. Bul ózgeris da bir tezlestiriw esaplanadı. Sonday etip, bir dene ústinde juwmaqlawshı kúsh da tezlestiriwge sebep boladı. Tezleniw menen kúsh ortasında qanday baylanıslılıq bar? Kúndelik tájiriybe sonı kórsetdiki, súykelisiw itibarǵa alınbaytuǵın jetkiliklishe kishi bolǵanda, avtomobil háreketleniwi ushın zárúr bolǵan kúsh kórip shıǵayıq. Málim bir waqıt ishinde, turaqlı kúsh menen gorizontal jóneliste avtomobil háreketlense, tezleniwge iye boladı Eki ret kúsh menen tásir bolsa, dene tezligi 3 km / saat jetedi. Tezleniw eki ese úlken boladı. Eger kúsh úsh ret úlken bolsa, tezlestiriw taǵı basqa úsh hám. Sonday etip, bir dene tezleniwge ıyelewi ushın sırtqı kúsh kerek boladı, tikkeley sap kúsh qóllaw ushın proportional1. Lekin jedellestiriw, sonıń menen birge ob'ekt massasına baylanıslı1.
Eger azıq-túlik menen tolıq bir jıljıtıw sıyaqlı birdey kúshke iye bolǵan bos azıq-túlik, avtomobil jıljıtıw bolsa, tolıq sebet astelew tezlestiredi dep tabasız. Nyutonnıń ekinshi nızamın teńleme retinde jazıw múmkin:

Juwmaqlawshı kúsh denege tásir qılıp atırǵan hámme kúshlerdiń vektor jıyındısı bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen Nyutonnıń ekinshi nızamı bul teńleme arqalı ańlatıladı
 (2.1)
Kúshdıń ólshem birligi sonday saylanadıki massa kg de kúsh bolsa N de o;lchanadi 1 N=1 kg* (m/s2) 1.
Nyutonnıń birinshi nızamı aytıp otediki. na'tijaviy kúsh denege tásir etpese, hámme kúshler bir-birin kompensatsiyalaydı hám dene óziniń tınısh jaǵdayınisaqlaydi, dene háreketi dawamında turaqlı tezlik menen tuwrı sızıqlı háreket etedi. Sırtqı kúsh bir denege qollanıw etilgen bolsa, qanday boladı? Nyuton dene dıń tezligi ózgeriwin tushundi. Denege qollanılatuǵın bir sırtqı kúsh onıń tezligin artıradi. Sırtqı kúsh hárekettiń baǵdarına teris bolsa, bul kúsh deneniń tezligin azaytadı. Sırtqı kúsh tezligi ózgerisler baǵdarına múyesh astında jóneliske iye bolsa. háreket tezligi baǵdarı boyınsha ózgeredi. Bul ózgeris da bir tezlestiriw esaplanadı. Sonday etip, bir dene ústinde sırtqı kúsh da tezlestiriwge sebep boladı1.