Nyutonnıń I nızamı. Massa. Nyutonnıń II nızamı. Nyutonnıń III nızamı hám impulstıń saqlanıw nızam. Denelerdiń alıstan tásir etiwi hám maydan arqalı tásirlesiw. Galileydiı salıstırmalıq principi Jobа

Salmaqlıq kúshi
Galiley aytıp ótdiki, hámme deneler Jer maydanına jaqın biyiklikte birdey tezleniw g menen túsedi. Bul tezleniwdi júzege keltiretuǵın kush tartısıw yamasa tartısıw kúshi dep ataladı. Bir dene ústinde tartısıw kúshi qanday tásirge iye? Salmaqlıq kúshine Nyutonnıń II nızamın qollaymiz. Sonday etip, bir denege tasir etiwshi salmaqlıq kúshin tómendegishe jazıw múmkin: Fg. = mg (2. 19 )
Bul kúsh baǵdarı tómenge Erning orayına tárep boladı XBS birlikleri, g = 9. 80 m /s2 sonday Jerdegi bir 1. 00-kg massa salmaǵı (1. 00 kg ) x ( 9. 80 m / s2) = 9. 80 N. Bul tiykarlanıp denelerdi salmaǵı menen baylanıslı boladı 9. 80 N. Ayda, basqa planetalarda yamasa kosmosda, salmaqlıq kúshi Jerdegi kóre hár qıylı boladı, dep belgilengenler etiledi. Deneniń erkin túsiwinde gravitatsion kúsh yamasa salmaqlıq kúshi tásir etedi. Eger dene tınısh jaǵdayda sonda dama tásir etiwshi kúshler nolge teń boladı1.
Pútkil álem tartısıw kúshiniń kórinisinden biri salmaqlıq kúshi, yaǵnıy denelerdiń Jerge tartılıw kúshi bolıp tabıladı. Eger Jerdiń massasın M menen, radiusın R menen, arnawlı bir deneniń massasın m menen belgilensa, Jer sırtı qasındaǵı deneniń salmaqlıq kúshi pútkil álem tartısıw nızamına tiykarlanıp tómendegine teń boladı :
. (2.20)


PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR
1. Физика: Механика. 10 кл.: Учеб. для углубленного изучения физики/ М.М.Балашов и др.; под ред. Г.Я. Мякишева. – 5-е изд.стереотип. – М.: “Дрофаˮ, 2002. – 496 с.: ил.
2. Физика: Электродинамика. 10 – 11 кл.: Учеб. для углубленного изучения физики/ Г.Я. Мякишев, А.З. Синяков, Б. А. Слободсковa. – 4-е изд. стереотип. – М.: “Дрофаˮ, 2002. – 480 с.: ил.
3. Физика. 10 кл.: Учеб.для общеобразоват. учеб.заведений. – 4-е изд. стереотип. – М.: “Дрофаˮ, 2001. – 416 с.: ил.
4. N.Sh. Turdiyev. Fizika. Fizika fani chuqur o‘rganiladigan umumta’lim maktab larining 7-sinfi uchun darslik. – T.: Gafur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2016.
5. N.Sh. Turdiyev. Fizika. Umumta’lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik. – T.: “TuronIqbolˮ, 2006.
6. Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. – Т.: “Ўзбекистон Миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2004.
7. Физика. Энциклопедия/ под. ред. Ю.В. Прохорова. – М.: Большая Российс кая энциклопедия, 2003. – 944 с.
8. A. No‘monxojayev va b. Fizika 1. – T.: “O‘qituvchiˮ.– 2002. – 400 b.
9. A. No‘monxo‘jayev va b. Fizika II. – T.: “O‘qituvchiˮ– 2003. – 414 b.
10. A. No‘monxo‘jayev va b. Fizika III. – T.: “O‘qituvchiˮ– 2001. – 352 b.