O bobojonov k. Jumaniyozov


 Buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishni tartibga


Download 1.89 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/214
Sana30.01.2023
Hajmi1.89 Mb.
#1141055
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   214
Bog'liq
59.MOLIYAVIY HISOB Ukuv kullanma

1.2. Buxgalteriya hisobini tashkil qilish va yuritishni tartibga 
soluvchi me’yoriy xujjatlar.
Mamlakatimizning sub’ektlarida buxgalteriya hisobi 1996 yil 30 
avgustda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining Prezidenti 
tomonidan tasdiqlangan «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi O’zbekiston 
Respublikasining Qonuniga asoslanib tashkil etiladi.
Bu Qonunga ko’ra Respublikamizning sub’ektlarida buxgalteriya 
hisobi va hisobotini tartibga solish, buxgalteriya hisobining standartlarini 
ishlab chiqish va tasdiqlash Respublika Moliya vazirligi tomonidan amalga 
oshiriladi. Buxgalteriya hisobini yuritish tartibi esa me’yoriy xujjatlarda 
keltirilgan tegishli qoidalariga asoslanadi. Shu jumladan kichik va xususiy 
tadbirkorlik sub’ektlari uchun buxgalteriya hisobini soddalashtirib yuritish 
standarti ham, buxgalteriya hisobining milliy standartlari bilan belgilanadi.
Buxgalteriya hisobini yuritishning ushbu qoidalari bu boradagi jahon 
standartlariga moslangan bo’lib, rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitidagi 
mamlakatlarning sub’ektlarida yuritilayotgan buxgalteriya hisobi va 
hisoboti uchun zarur bo’lgan eng asosiy tamoyillari «konsepsiyalari»ni 
mamlakatimizning sub’ektlarida joriy etishga qaratilgan.
Umuman olganda, rivojlangan mamlakatlarda hozirgi paytda 
buxgalteriya hisobining 20 dan ortiq tamoyillari mavjud.
Ma’lumki, rejali-ma’muriy iqtisodiyot sharoitida buxgalteriya 
hisobining asosiy vazifasi yuqorida turuvchi vazirliklar, idoralar, statistika 
va soliq organlari kabi davlat boshqaruv organlari uchun axborotlarni 
yig’ish va ishlashdan iborat edi. Кorxona faoliyati to’g’risidagi eng muhim 
masalalar, jumladan, rejalashtirish, narx-navolarni belgilash, mol sotib olish 
va ularni iste’molchilarga etkazib berish, korxona xodimlarining ish haqini 
belgilash va boshqa shu kabi masalalar yuqorida turuvchi davlat organlari 
tomonidan hal qilinar edi. Кorxonalar davlat mulkchiligini boshqarishning 
alohida bir bosqichi sifatida qaralar, buxgalteriya hisobi esa mulkning but 
saqlanishi to’g’risidagi axborot bilan ta’minlar edi.
14


Davlat yagona mulk egasi va korxonaning investori bo’lib hisoblanar 
edi. Bunday sharoitda korxonaning hisoboti davlat topshiriqlarini bajarish, 
davlat byudjetiga qilinadigan ajratmalarning to’g’riligini tekshirish va 
statistika axborotlarni yig’ish vositasi bo’lib xizmat qilar edi. Shuning 
uchun buxgalteriya hisobi va hisoboti oldiga qo’yiladigan asosiy talablar 
quyidagilardan iborat edi:
qat’iy bir xillik (unifikasiyalanganlik);
ishlab chiqarish topshiriqlarining bajarilishini aks ettiradigan 
ko’rsatkichlarga mo’ljal qilish;
soliq solish bazasini va byudjetga boshqa ajratmalarni hisoblash:
Sub’ektlarning faoliyati bozor iqtisodiyotida oldingiga qaraganda 
ancha farq qiladi. Bu farqlar quyidagilar bilan bog’liq:
1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilikning tarkibi o’zgarib, davlat 
mulkchiligi jamiyatdagi mulkchilikning faqat bir turiga aylanadi, sub’ekt 
faoliyatidan manfaatdor bo’lgan ko’plab yangi mulkchilik yuzaga keladi, 
chunki ular bu sub’ektga o’z mablag’larini qo’yadilar.
2. Sub’ektlar raqobatchilikda engib chiqish va samarali moliyaviy 
natijalar beradigan qarorlarni qabul qilishga harakat qiladilar va shu 
maqsadda bozor kon’yukturasini o’rganadilar, o’z faoliyatini mustaqil 
rejalashtiradilar, mol etkazib beruvchi va xaridorlarni topadilar, narx-
navolarni mustaqil belgilaydilar va hokazo;
3. Byudjetdan moliyalash va davlat kreditlarini olishdan tashqari 
endilikda sub’ektlar faqat xaridorlar va tovarlarni sotish bozorlari uchun 
raqobatchilik kurashida qatnashibgina qolmay, undan tashqari, tijorat 
banklarining kredit resurslari hamda potensial investorlarning shunday 
mablag’lari uchun raqobatchilik kurashini olib boradilar.
Shuning uchun sub’ektda birinchidan boshqaruv qarorlarini chiqarish 
va ularning natijalarini baholash uchun o’z vaqtida va to’liq bo’lgan 
axborotni olish ehtiyoji tug’iladi. Ikkinchi tomondan, sub’ektlar tegishli 
axborotni shu sub’ektlarga o’z mablag’larini qo’ygan mavjud investorlar va 
bo’lg’usi investorlarga ham topshirishi kerak bo’ladi. Shu bilan birga bozor 
iqtisodiyoti sharoitida soliq ajratmalarining to’g’riligi haqida ham hisobot 
berish saqlanib qoladi.
Shunday qilib, buxgalteriya hisobi bozor iqtisodiyotiga o’tish 
munosabati bilan hisobchilik va statistika funksiyalarini bajaruvchi 
vositasidan sub’ektlarning faoliyati to’g’risidagi axborotni yig’ish, ishlash 
va topshirish quroliga aylanadi. Bu axborotdan manfaatdor tomonlar o’z 
ixtiyoridagi vaqtincha ortiqcha mablag’larni samaraliroq investisiya qilish 
to’g’risidagi asoslangan qarorlar qabul qilish uchun foydalanadilar.
15


Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda buxgalteriya hisobini 
biznes tili deb atashadi. Uni o’rganish har qanday tilni o’rganishga juda 
o’xshab ketadi va buxgalteriya hisobida ishlatiladigan ko’pchilik so’zlar 
hayotda qo’llaniladigan xuddi shunday so’zlarga qaraganda boshqacha 
ma’noga ega bo’lganligi sababli uni o’rganish biroz qiyinroq tuyuladi.
Har qanday til ham buxgalteriya hisobidek, jamiyatning o’zgarib 
borayotgan ehtiyojiga javoban rivojlanib va o’zgarib boradi. Buxgalteriya 
hisobida qo’llanib kelinayotgan qoidalar ham yoki ularning bir qismi 
jamiyatning o’zgarib borayotgan ehtiyojlariga qarab o’zgartirilishi 
mumkin.

Download 1.89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   214




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling