О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

tomonidan ikkinchisining iste’mol qilinishi, simbioz, parazitlik) 
va ularning tashqi muhitga ta’siridan iborat. Biotik omillar 
quyidagilarga bo‘linadi:
a) fitogen - jamoadagi o simliklarning bir-biriga ta’siri. 
Bunga o‘simliklaming parazitlik, simbiozlik, mexanik ta’siri 
kiradi;
b) zoogen - hayvonlaming oziqlanishi, payhon qilishi va 
boshqa mexanik ta’sirlar kiradi;
c) mikrobiogen va mikogen - mikroorganizmlar va 
zamburug‘laming ta’siri.
3. Antropogen omillar -  inson faoliyati ta’siridir.
Antropogen omil deganda, insonning xo‘jalik faoliyati bilan
bog‘liq bo‘lgan ta’sirlar tushuniladi. Bu omilning salbiy tomoni: 
o‘rmonlaming kesilishi, yaylovlarda nazoratsiz mol boqilishi,
-2 5 -

---

EKOLOGIYA
tuproq, suv, havoning ifloslanishi, sanoat chiqindilaii bilan 
zahar lanish kabilar yuzaga keladi.
j —
—— — ------ — ----- —------- -— ;
V ,
j 
Bilib qo‘ygan yaxshi! 
j
j 
Hayot shakli 
termini birinchi marta 1884 - yilda daniyalik 
|
4 
i
i 
botanik Ye.Varming tomonidan qo‘llanilgan. Uningcha, 
hayot 
•
j 
shakli 
deganda o ‘simlik vegetativ tanasining butun hayoti 
j
1 
davomida tashqi muhit bilan garmoniyada ekanligini, urug‘dan 
j
- 
\
i 
toki halok bo'lguncha bog‘liq shakl tushuniladi. 
j
j 
0 ‘simJiklaming hayot shakliga doir turli tasniflar va sxemalar 
j
! 
mavjud bo‘lib, bunday tasniflash Teofrast davridan boshlanadi. 
j
i 
I
j 
Teofrast barcha o ‘simliklarni daraxt, buta, chala buta va o ‘t 
j
i 
o ‘simliklar kabi shakllarga ajratgan. 
j
! 
D.N.Kashkarov (1945-y.) organizmlaming hayot shakliga 
j
j 
ko‘ra, hayvonlaming harakatlanishi bo‘yicha quyidagi tasnifni 
I
| 
bergan: 
j
j 
1. Suzib yuruvchilar. 
j
j 
2. Yem i qoplovchilar. Masalan: yer qazuvchilar. 
I
j 
3. Yer usti shakllari. Bular - in quradigan va in
j 
qurmaydiganlar, qoya hayvonlari. 
j
' 
4. Daraxtlarda o ‘rmalovchilar. 
[
: 
5. Havo shaklari.