О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

natijasida ekolosik muvozanat buzilib, ekologik tanglik yuzaga 
keldi.
Ekologik tangliklar o‘z navbatida avj olib, sayyoramizning 
ba’zi mintaqalarida ekolosik halokatlarni keltirib chiqaradi. 
Ekologik tanglikning tinmay kuchayib borishi esa, ekolosik 
muammolarni kelib chiqishiga sabab boimoqda. Ekologik 
muammolar o‘z vaqtida hal qilinmasa, u muayyan hududga 
ekologik halokat xavfini olib keladi.
Ekologik muammo - insonning tabiatga ta’siri bilan bog‘liq 
holda tabiatning ham insoniyatga aks ta’siri tushuniladi (1-jadval').
1-jadval
Yer yuzi va Markaziy Osiyoda mavjud ekologik muammolar
T/r
Global 
(umumbashariy)
Regional
(mintaqaviy)
Lokal (mahalliy)
1
Chuchuk 
suv 
muammosi
Orol va Orolbo‘yi 
muammosi
Har 
qanday
hududda 
yuzaga
kelgan
muammolar:
-avtotransportdan
chiqadigan zaharli
gazlar;
-chiqindilaming
to‘planishi;
-qurg‘oqchilik;
2
Ozon 
qatlamining 
siyraklashishi
Chuchuk 
suv 
muammosi
3
Atmosferaning 
“dimiqish” hodisasi
Cho‘llanish jarayoni
4
0 ‘simlik va hayvon 
turlari 
sonining 
qisqarishi
0 ‘simiik va hayvon 
turlari 
sonining 
qisqarishi
5
Aholi 
sonining Radioaktiv
-21 -

---

EKOLOGIYA
ortishi
ifloslanish
6
Iqlim o ‘zgarishi
7
Cho‘ llanish jarayoni
8
Chiqindilaming
ko ‘payishi
-atmosfera 
havosining 
ifloslanishi;
-oqova suvlamiig 
ifloslanishi 
va 
hokazolar
tp 
Savol va topshiriqlar
• r; 1. Siz yana qanday global, mintaqaviy, mahalliy ekologik 
muammolami bilasiz?
2. Siz yashaydigan joydagi ekologik muammolami aytib 
bering?
3. Rivojlangan mamlakatlarda qanday ekologik muammolar 
mavjud?
4. Mahalliy ekologik muammolami oldini olishda qanday 
takliflaringiz bor?

---

EKOLOGIYA
II BOB. TIRIK ORGANIZMLARNING YASHASH MUHITI VA 
EKOLOGIK OMILLAR
4 -§ . M u h it v a e k o lo g ik o m illa r
Ekologiyada muhit deb, tirik organizmni o‘rab turgan fizik 
qurshov e ’tiborga olinadi. Aniqroq qilib aytganda, muhit - tevarak- 
atrofdagi o‘zaro bog‘lanishlardagi shart-sharoitlar va ta’sirlar 
majmuidir.
Odatda, tabiiy va sun’iy muhitlar ajratiladi. Tabiiy muhitni 
suv, quyosh, shamol, havo, yer, o'simlik va hayvonot dunyosi 
kabi tabiiy omillar majmui tashkil etadi. Sun’iy muhit esa inson 
tomonidan yaratilgan bo‘lib, bunda insonning mehnat mahsuli 
yotadi. Tabiiy va sun’iy muhitlar bir-biri bilan chambarchas 
bog‘liq. Ulaming bog‘liqligini ekologik muhit tushunchasi 
ifodalaydi.
Organizmlaming muhitga moslashuvi adaptatsiya deyiladi 
(lotincha “adaptatsio” - moslashuv). Adaptatsiya tushunchasini 
moslashish bilan ifodalaymiz. Moslashishning 
morfologik, 
fiziologik va xulqiy turlari ajratiladi.
Morfologik moslashishlarga misol qilib suv muhitida 
baliqlaming suvning qarshiligini kesib yurishga mos tana tuzilishi, 
shuningdek, plankton organizmlaming suvda osilgan holda