О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

9 -sh a k l. X o ‘ja lik k a te g o r iy a la r i b o ‘y ich a su v d a n fo yd alan ish
□ Qishloq xo'jaligi 
B S a n o a t 
□ Shahar ehtiyoji uchun
10-sh ak l. S u v ta ’m in o tin in g a so siy m a n b a ia ri
38%
□ K o lle k to r-d re n a jli va e r osti suvlari 
■ A m u d a ry o
□ S ird a ry o
-
5 8
-

---

EKOLOGIYA
11-shakl. V ilo y a tla r bo‘yicha A m u d a ry o havzasi y er osti suv 
zah irasid an foyd alan ish
Surxondaryo 
Qashqadaryo
b
28
%
12-shakl. M a rk a ziy O siyo m am lak atlari b o ‘yicha Sirdaryo 
havzasi su v o m b o rla rin in g hajm iga k o ‘ ra taq sim lan ish i
70
60
50
40
30
20
10
0
m
W m arnlM ’:'
58
i
Tadjikiston 
O 'zbekiston 
Q o zo g ’iston 
Qirg'izistori
-
5 9
-

---

EKOLOGIYA
S U V N IN G IF L O S L A N IS H I V A U N I O L D IN I O L IS H C H O R A - 
T A D B IR L A R I
Suvni ifloslovchi manbalar orasida eng muhim o‘rinni 
sanoat va maishiy kommunal xo‘jalikdan chiqqan oqova suvlar 
egallaydi.
Suvning ifloslanishi deganda, uning tarkibida sifatini 
kamaytiruvehi begona birikmalaming mavjudligi tushuniiadi. 
Sanoat chiqindi suvlarida tirik organizm uchun xavfli bo‘lgan har xil 
kislotalar, fenollar, vodorod sulfati, ammiak, mis, rux, simob, sionid, 
mishyak, xrom va boshqa zaharli moddalar mavjud bo‘lib, ular 
sanoat korxonalarida ishlatilgan oqova suvlar bilan birga daryo, ko'l 
va suv omborlariga qo‘shilib, ulami ifloslaydi.
Oqova suvlarga tushadigan mineral, organik, bakterial va 
biologik ifloslovchi birikmalar ajratiladi. Mineral ifloslovchilar 
odatda qum, loy, turli mineral tuzlar, kislota va ishqorlar eritmasidan 
iborat.
Organik ifloslovchilar o‘simlik va hayvonlaming qoldiqlari, 
inson va hayvonlaming fiziologik chiqindilaridan iborat. Bakterial 
va biologik ifloslovchilar asosan maishiy oqova suvlarda mavjud.
Suv resursiarini ifloslantirishda temir yo‘l, aviatsiya 
transport vositalari, shuningdek avtokorxonalaming ham hissalari 
bor.
Bundan tashqari, atom elektrostansiyalaridan chiqadigan 
radioaktiv chiqindilar ham daryo suvlarini ifloslantiradi. Ular 
suvdagi plankton va baliqlar organizm ida to ‘planib, ulardan 
boshqa organizmlarga o ‘tadi.
Maishiy turmushdagi oqova suvlar daryo va k o i suvlarini 
kasallik tug‘diruvchi bakteriyalar va gelmintlar bilan ifloslanish 
manbaiga aylantirmoqda. Shuningdek, suv havzalarining maishiy
- 6 0 -

---

EKOLOGIYA
turmushda keng foydalanilayotgan sintetik yuvuvchi vositalardan 
ifloslanishi ham inson sog'lig‘iga xavf soladi.
Oqova suvlami tozalashning quyidagi usullarini ajratish 
mumkin:
3. Mexanik.
2. Fizik-kimyoviy.
3. Biologik,
Mexanik yo 7 bilan tozalash suzish, tindirish, flltrlash va 
qattiq jismlarni ajratib olish orqaii amalga oshiriladi.
Fizik-kimyoviy tozalashda oqova suvlardagi oksidlanadigan 
yoki 
yomon 
oksidlanadigan 
organik 
moddalar parchalab 
yuboriladi. Bunda elektroliz usuli keng qo‘llaniladi. Xlorlash ham 
yaxshi samara beradi.
Biologik usul ham oqova suvlarni tozalashda katta rol 
o'ynaydi. Bu usulni tabiiy yoki sun'iy suv havzalarida amalga 
oshirish mumkin. Tabiiy havzalarda suvlarni biologik tozalash 
flltrlash 
may don lari da yoki 
sug'orish kanallarida amalga 
oshiriladi. Biologik tozalashdan asosiy maqsad shuki, oqova 
suvlarni maydonlarda filtrlanganda, suv bir necha tuproq 
qatlamlaridan o‘tib. undagi erimagan og‘ir va kalloid holdagi 
moddalar to‘planib qoladi, ular esa vaqt o‘tishi bilan tuproqda 
mikrobiologik yupqa qatlam hosil qiladi. Bu yupqa qatlam organik 
moddalarni 
ushlab 
qolib, 
ularni 
oksidlaydi 
va 
mineral 
birikmalarga aylantiradi.
Sun’iy biologik tozalash maxsus qurilgan suv inshootlarida 
biologik fiUrlar va aerotenklar yordamida amalga oshiriladi.
Aerotenklar - temir betondan qurilgan katta rczervuarlardir. 
U yerda, oqova suv bakteriyalar va mayda jonivorlardan tashkil 
topgan faol loyqalarda tozalanadi.
- 6 i -

---

EKOLOGIYA
0 ‘zbekiston Respublikasida “ Suv va suvdan foydalanish 
to‘g‘risida”gi (1993-yil, 6-may) Qonun qabul qilingan.