О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

ah am iyatga egadir. 
So‘nggi yillarda Orol 
dengizining qurigan tubida qumloq yerlarga moMjallangan oq va qora 
saksovul, qandim, cherkez va boshka o‘simliklaming o‘stirilishi 
amalga oshirilmoqda. 2008 - yilgi ma’lumotga asosan, 200 ming 
gektardan ortiq maydonda himoya daraxtlari ekilgan va ularning 
asosiy qismining o‘sib ketishiga erishilgan.
Orol muammolari bo‘yicha, hozirda Germaniya, Fransiya, 
Xitoy, Rossiya, Qozog‘iston, Qirg'iziston, Turkmaniston va 
Tojikiston davlatlari bilan hamkorlik qilinmoqda.
у
 
Savol va top sh iriq lar
• 
1. Orol dengizi m uam m osi qanday y u z a g a keldi?
2. Orol dengizi qanday ekologik vaziyatlarni olib keldi?
3. Orol dengizi atrofida qanday rejaii ishlar olib borilmoqda?
4. Orol dengizi va O r o lb o ‘yi atrofidagi ekologik m uam m olar
boshqa davlatlarni ham tashvishga soladim i?
- 6 5 -

---

EKOLOGIVA
12-§. A ydar - A rnasoy k o ila r tizmidagi ekologik vaziyat
Chordara -
Amasoy k o ilar tizimi, falokatli suv ko‘p 
bo‘lgan 1969-yilda Qozog‘iston 
Respublikasi hududidagi 
Chordara suv omboridan 21,8 km ’ dan ortiq suvni tashlash 
natijasida shakllandi. Vaqt o ‘tishi bilan, muntazam suv kelishi 
natijasida bu hududda k o ila r tizimi shakllandi: Arnasoy. 
A ydarkoi va Tuzkon koiiarining umumiy hajmi 22 km ’ va 
maydoni qariyb 2500 km2 
bo‘lgan Aydar - Arnasoy k o ila r 
tizimini tashkil qildi.
1993-yildan boshlab Q irglziston Respublikasi Toktogul suv 
omboridan foydalanishning irrigaisiya tartibidan energetik tartibga 
o ‘tdi. Shu yillarda qishki yog‘ingarchiliklar oldinma-ketin ro‘y 
berdi va 1994 - yilda Arnasoy pastligiga 9 km3 dan ortiq suv 
tashlandi. Oqibatda, mavjud yaylov, dam olish zonalari, baliq 
tutish joylarini suv bosdi. Keyinchalik. A ydarkoi sohi!bo‘yi 
zonasida uch marta (1998, 2003, 2005-yillarda) favquiodda 
vaziyat ro'y berdi. Natijada, bu sohillami mustahkamlash, aholi. 
chorva va moddiy boyliklami xavfsiz joylarga vaqtinchalik 
ko‘chirish bo‘yicha 
amalga oshirilgan ishlar katta moliyaviv 
xarajatlarni talab etdi. 2006-yilda Chordaradan pastda Sirdaryo 
o ’zanming suv o'tkazish qobiliyatini oshirish bo'vicha ishlar 
yakunlandi. Endilikda Q ozoglston Respublikasi Amasoyga suv 
tashlamay, pastki oqimga yetarlicha suv hajmini o’tkazishi 
mumkin. 2006-yilning mart oyidan boshlab Chordara suv 
omboridan Araasovga suv tashlanishi to ‘xtatildi. Chordara suv 
omboridan belgilangan 
miqdorda sug’orish 
ishlari 
uchun 
Sirdaryoga tashlanadigan suvdan orttirgan holda, Aydar-Amasoy 
k o ila r tizimiga doimiy parlanadigan suvning о‘mini qoplaydigan 
hajm (4-4,5 km'1) da suv tashlab turilmasa, Navoiy viloyatining
- 6 6 -

---

EKOLOGIYA
shimoliy hududlari va Qozogiston Respublikasining janubiy 
hududlari uchun keskin salbiy holat yuzaga kelishi xavfi mavjud. 
Aydar - Amasoy ko‘llar tizimi suv sathini 245 metrgacha 
ko‘rsatkich darajasida saqlab turish eng maqbul y o i hisoblanadi. 
Bu bilan ushbu hududda mavjud o‘simlik va hayvonot 
dunyosining qulay sharoitda yashashi uchun zamin yaratiladi. 
Xulosa o‘mida shuni aytish mumkinki, suv tashlanmalari tartibga 
solinmasa, 
bu mintaqada ekologik mushkul vaziyat vujudga 
keladi.
Yuqoridagi ma’lumotlardan 
kelib chiqqan holda suvda 
suzuvchi qushlaming yashashi uchun joy sifatida mintaqaviy va 
xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan obyekt sifatida uni Ramsar 
konvensiyasi ro‘yxatiga kiritish bo‘yicha ishlar ham amalga 
oshirilmoqda. Shuningdek, bu yerdagi ekologik muammolami hal 
etish maqsadida, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
tomonidan “2008-2015-yillar davrida 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Aydar - Amasoy ко‘liar tizimi (AAKT) ekologik holatini 
barqarorlashtirish va foydalanish samaradorligini ta’minlash 
bo‘yicha harakatlar Dasturi” ishlab chiqildi va qabul qilindi.
• 
67
-

---

EKOLOGIYA
Г