О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

Bilib qo‘ygan yaxshi! 
I
j 
0
‘zbekiston hukum atining qarorlari asosida 
0
‘zbekiston |
| 
R espublikasi 
Tabiatni 
m uhofaza qilish davlat q o ‘mitasi f
j 
rahbariyati va sayi-harakatlari natijasida bugun Aydar - A m asoy |
I 
suv havzalari tizim ida o ‘nlab baliq turiari mavjud, bu yer I
I
 
k o ‘plab noyob qush turlarining yashash va uchib o ‘tish, qishlash |
| 
inakoniga aylangan, qam ishzorlarda turfa x il y o v v o y i va j
j 
yirtqich hayvonlar yashaydi. 
i
j 
2 0 0 8 -y iln in g 28 - oktabri - 4 - noyabrida K oreya (
R espublikasining 
C hangvon 
shahrida 
b o ‘lib 
o'tgan 
J
I 
konferensiyada 0 ‘zbekistonning A ydar - A m asoy suv havzalari j
! 
tizim i va unga chegaradosh hududlar Ramsar konvensiyasining ,
j 
|
! 
suv-botqoqlik m ulki ro‘yxatiga kiritildi. I
S ................................ ...................... ...... r
13-§. Rog‘un GESi (gidroelektrstansiyasi) ekologik 
muammosi
Inson tabiat injiqliklari oldida doimo ojizdir. Bugungi kunda 
dunyoning turli nuqtalarida sodir bo‘layotgan tabiiy ofat hamda 
texnogen halokatlar, zilzila, suv toshqinlari, sel va ko‘chkilar 
hamda ulaming mudhish oqibatlari misolida bunga yana bir karra 
amin bo‘lib borayapmiz.
0 ‘rta Osiyo davlatlari ustida ham global ekologik halokatdan 
darak berayotgan xavfli зЬафа yuzaga kelganiga bir necha yil 
bo‘ldi. Gap Tojikistonning Vaxsh daryosidagi Rog‘un GESi 
qurilishi haqida bormoqda. Mutaxassislaming ma’lumotlariga 
ko‘ra, Rog‘un GESi sevsmik jihatdan faol, tez-tez zilzila, sel va 
ko‘chkilar bo‘lib turadigan xavfli hududda qurilmoqda. So‘nggi 
110 yil ichida bu yerda 20 dan ziyod 8-9 balli kuchli zilzilalar my
-
6 8
-

---

EKOLOGIYA
berganligi to‘g‘risida asosli dalillar mavjud. Agar 12 milliard kub 
metrdan ziyod suvni to‘plashga m o‘ljalangan Rog‘un GESida 
qurilayotgan balandligi 335 metrlik sun’iy tug‘on zilzila tufayli 
darz ketguday bo‘lsa, Tojikiston, Afg‘oniston, Turkmaniston va 
0 ‘zbekistonning 1,5 million gektarli yer maydonlari, 5 million 
aholi istiqomat qilayotgan 700 dan ortiq aholi punktlari bir necha 
soat ichida suv ostida qoladi, tabiat bioxilma-xilligi buzilib, 
mintaqadagi ekologik muvozanat izdan chiqadi, suv tanqisligi 
kuehayadi, 
tuproq 
unumdorligi 
pasayib, 
c h o i 
hududlari 
ko‘payadi.
Millionlab insonlaming hayotini xavf ostiga solayotgan, 
xalqlarning milliy genofondini barbod etish 
ehtimoli mavjud 
ushbu “asr qurilishi” nafaqat tojik xalqining, balki 0 ‘rta Osiyoda 
yashab kelayotgan turli xalqlarning osoyishtaligini buzayapti.
Nyu-York 
davlat 
universiteti 
professori, 
ekologiya 
muammolari bo‘yicha ekspert A.Koderman shunday ta’kidlaydi: 
‘‘Men bugungi kunda yer yuzida iqlimning global o ‘zgarishi, 
tabiiy ofatlar soni va ko‘lami kengayishiga sabab bo‘layotgan bir 
paytda insoniyatning ulkan inshootlarni barpo etish bilan b ogiiq 
masalada o‘z mas’uliyatini keskin oshirishi lozim 
deb 
hisoblayman. Bu - jahonda eng yirik Rog‘un GESini qurishga 
intilayotgan Tojikiston hukumatiga ham taalluqlidir. Tojikiston 
ushbu ulkan inshootni barpo etishdan voz kechishi lozim”.
Muhtaram Yurtboshimiz I.A.Karimov 2010 - yilning 
sentabrida BMT Bosh Assambleyasining Mingyillik rivojlanish 
maqsadlariga bag‘ishlangan majlisidagi nutqida transchegaraviy 
daryolarda suv inshootlarini qurishga moTjallangan har bir loyiha 
xalqaro xolis ekspertiza natijalariga asoslangan hamda qo‘shni 
davlatlar bilan kelishilgan holda ishlab chiqilishi va amalga 
oshiriiishi zarurligini, transchegaraviy daryolaming atrof -
- 6 9 -

---

EKOLOGIYA
muhitga, 
kishilar 
hayotiga 
zarar 
ko‘rsatuvchi 
ulkan 
gidroinshootlar o‘miga kichik GESlami qurish maqsadga 
muvofiqiigi, bunday inshootlaming har tomonlama samarali, 
arzon va ekologik jihatdan xavfsiz ekanligini alohida ta’kidlagan 
edi. Zero, bu masalada o‘z vaqtida to‘g‘ri va adolatli xulosa 
chiqarilsa, ushbu 
mintaqada istiqomat qiluvchi xalqlaming 
munosib ertasi, xavf-xatardan xoli hayoti ta ’minlangan boiardi, 
albatta.
-
7 0
-

---

V II BOB. TU PROQ EK O LO G IK MUAMMOSJ
14-§. T uproq resursi
Yer qobig‘ining yuza unumdor qismi tuproq sanalib, tabiiy 
tarixiy jism hisoblanadi. 
Uning qalinligi o ‘rtacha 
18-20 
santimetmi tashkii etib, Yer yuzasining turli joylarida bir necha 
millimetrdan 1,5-2 metrgacha boTadi. Tuproqning eng muhim 
xususiyatlaridan biri - o‘simlikni suv, havo va ozuqa moddalar 
bilan ta’minlaydi.
Tuproq barcha elementlami o‘zida saqlab, ulami suv bilan 
yuvilib ketishidan asraydi. Tuproqning gumusi uning umumiy 
unumdorligini 
belgilab 
beradi. 
Tuproq 
barcha 
moddiy 
farovonligimizning manbaidir, u oziq-ovqat mahsulotlari, chorva 
uchun yem-xashak, kiyim-kechak uchun tola, yog‘och materiallari 
va boshqalami beradi.
Xo‘jalik faoliyatida yerlaming unumdorligini saqlash va 
ulardan oqilona foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. U 
dehqonchilikni rivoj lantirishning tabiiy sharti bo Tib, qishloq 
xo‘jaligi ekinlari hosildorligi va yalpi hosilning ko‘payishiga 
yordam beradi.
Respublikamizda yerlaming uzluksiz o‘zlashtirilishi va 
foydalanilishi natijasida sho‘rlanishning darajasi ortib bordi. 
0 ‘zbekistonda sho‘rlangan yerlar sug‘oriladigan yerlaming 50,7 
% (2170,7 ming gektar)ini tashkii etadi. 0 ‘simlikning normal 
o ‘sishi va rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi, tuproqning yuza 
qatlamida 
natriy, 
kalsiy, 
magniy 
tuzlarining 
to‘planishi