О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

Tuproq sho‘rlanishi
Tuproq sho 'rlanishi
- sug‘orma 
dehqonchilikda 
rivojlanishni
chegaralaydigan 
sabablardan 
biri 
hisoblanadi. 
Masalan: 
Iroqda 
sug‘oriladigan maydonlaming 50 % 
ga yaqini, Amerikada esa, 27 % dan 
ortiqroq may don sho‘rlangan. Tuproq 
sho‘rlanishi agrobiotsenoz (sun’iy) va 
biotsenozlar (tabiiy) hosildorligini to‘satdan cheklab qo‘yadi, 
organizmlaming tur tarkibi va ekotizimlaming xilma-xilligini 
kamaytiradi va hududlami choTanishiga olib keladi.
Sho‘rlanish 
Qoraqalpog’iston, 
Buxoro, 
Sirdaryo, 
Qashqadaryo, 
Xorazm 
vohalaridagi 
yerlami 
zararlagan. 
Asoslanmagan holda yerlarni o‘zlashtirish, suv taqchilligi va Orol 
dengizi suvining kamayishi hisobiga 1991 yildan e’tiboran, 
0 ‘zbekistonda ko‘plab yerlami o‘zlashtirish to‘xtatildi.
Tuproq eroziyasi 
Tuproqnnig hosildorligiga salbiy ta’sir qiladigan omillar:
- shamol eroziyasi (deflyatsiya);
- suv eroziyasi.
-
1 0 9
-

---

EK O LO G IY A
D eflyatsiyaga 
uchragan 
y eriar 
F arg 'o n a, 
Surxondaryo, 
Q ashqadaryo, B uxoro v iloyatlarida uchraydi. A yniqsa, sezilarli 
darajada 
deflvatsiya 
O rol 
dengizi 
qurishi 
hisobiga 
Q o raqalpo g‘iston R espublikasida uchraydi. O rol dengizining 
qurigan tubidan chang, qum , tuz kabilar 0 ‘zbekistonning yuzlab 
kilom etr m asofalariga larqalm oqda.
Tuproqning degum idlanishi (degumifikatsiya)
(degum ifikatsiya) 
yoki 
tuproqning 
oriqlanishiga 
va 
hosildorliknnig pasayib k etish iga olib keladi.
Degnmidlanish (lot. “de” -ajralish ; pasayish, “hum us” -
tuproq, “facere”-qilm oq) deganda, organik qoldiqlarning sem am
va kislorod yetishm aydigan sharoitda biokim yoviy jarayo nlarg a 
uchrab, parchalanm ay qolishi tushuniladi. 
B u ~ gum usning 
y o ‘qotilishidir. G um us y o ‘qotilishi atrof-m uhitda c h o ila n is h
jaray o n in i kuchaytiradi va irrigatsion eroziyani keitirib chiqaradi.
I o ‘zlashtirish ham da yaylovlardan 
f oqilona 
foydalanm aslik
1 ch o 'llan ish n in g o 'z ig a xos turi -
K eng m iqyosda su g ‘orm a 
dehqonchilik 
uchun 
yerlarni
tuproqning 
degum idlanishi
-no-

---

EKOLOGIYA
Yaylov 
tuproqlarining 
oriqlashi 
- chorva mollarini 
bir 
maydonning o ‘zida haddan tashqari ko‘p boqish natijasida 
o‘simlik qoplamining degradatsiyasi paydo bo‘lishidandir.
G‘zbekistonda tuproqning past va juda past gumus bilan 
ta ’minlanganligi (0,4 % dan 1,0 % gacha) butun sug‘oriladigan 
yerlaming 40 % ini egallaydi (1,7 millon gektar yer).