O. M. Jabborova, Z. A. Umarova Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi

Boshlang’ich ta’limni tashkil etish usullari. Boshlang’ich ta’limni 
tashkil etishga doir o’ziga xos pedagogik usullar mavjud. E’tiboringizni 
bunday usullarning eng muhimlariga tortamiz.
1.O’qitishning reproduktiv (mahsuldor) usuli. O’qitishning reproduktiv 
usulida keng bilimlar berish nazarda tutiladi. Unga ko’ra, o’qituvchi har 
bir mavzu bo’yicha juda ko’p ma’lumotlarni taqdim qiladi va 
o’quvchilar ularni o’zlashtirishi kerak. O’qitishning bu usuli 
boshlang’ich sinf o’quvchilariga ko’proq bilimlar berishi bilan ijobiy 
xususiyatga ega.
O’qitishning reproduktiv usulida salbiy jihat ham mavjud bo’lib, 
unga ko’ra, o’quvchilar berilgan ma’lumotlarni kutilgan darajada 
o’zlashtirmasliklari mumkin. Shuningdek, bu usulda o’quvchilarning 
mustaqil fikrlashi cheklanib qoladi, chunki o’quvchilar berilgan ko’p 
ma’lumotlarni o’zlashtirishi bilan band bo’ladi.
Bizning yondaShuvimizga ko’ra o’qituvchi tomonidan kezi bilan 
o’qitishning reproduktiv usuli qo’llanilgani ma’qul. CHunki bu bilan 

---

96 
muayyan mavzular bo’yicha o’quvchilarga chuqur bilim berishga 
erishiladi.
2.O’qitishning ijodiy usuli. O’qitishning ijodiy usulida o’quvchilarni 
faollashtirish, ularni ijod qilish va fikrlashga yo’naltirish amalga 
oshiriladi. Bunda o’qituvchi yo’naltiruvchi, o’quvchi esa ijod qiluvchi 
ta’lim ishtirokchisiga aylanadi. Mazkur usul ayniqsa, boshlang’ich 
sinflarda kutilgan samarani beradi. CHunki 7-11 yoshli o’quvchilar 
nimanidir yasashga, yaratishga va qurishga juda qiziqishadi. Shu sababli 
ko’pchilik boshlang’ich sinf o’qituvchilari boshlang’ich ta’limda 
o’qitishning ijodiy usulini qo’llashga harakat qilishadi.
O’qitishning ijodiy usuli qo’llanilganida o’qituvchi quyidagilarga 
amal qilishi shart: 
- 
o’quv-bilish materiallarini qiziqarli, muhokamaga mos va fikr 
yuritishga imkon beradigan darajada tayyorlash; 
- 
yangi bilimlar beruvchi, muammolarni turli variantlarda yechimini 
topishga yo’naltiruvchi o’quv materiallari tayyorlash; 
- 
o’quvchilarning fikrlarini va tashabbuslarini qo’llab –quvvatlash. 
O’qitishning ijodiy usuli ko’pchillik o’qituvchilar tomonidan 
maqbul ko’riladi. CHunki bu usullar o’quvchini har tomonlama 
faollashtirish imkoniyatlari mavjud.
3.O’qitishning qadriyatli usuli. O’qitishning bu usulida o’quvchilarni 
ma’naviy va estetik jihatdan rivojlantirishga asosiy e’tibor qaratiladi. 
Shu 
sababli 
o’qituvchi 
tomonidan 
o’quv-bilish 
materiallari 
o’quvchilarning 
ma’naviy 
tushunchalarini, 
his-tuyg’ularini 
va 
qiziqishlarini rivojlantirishga qaratilgan tarzda tayyorlanadi.

---

97 
Rus san’atShunos va pedagog olimi A.Suxomlinskiyning fikricha, 
o’qitishning qadriyatli usulida o’quvchilar quyidagilarni o’zlashtirishi 
kerak: 
- 
insoniyat erishgan ilmiy va texnik yutuqlarni o’zlashtirish; 
- 
inson faoliyati asoslarini o’rganish; 
- 
san’at yutuqlarini o’zlashtirish; 
- 
o’z iqtidorini namoyon qilishni o’rganish. 
SH-u jihatdan boshlang’ich ta’limda o’qitishning ijodiy usulidan 
ham oqilona foydalanish kutilgan samarani beradi. O’zbekiston 
boshlang’ich ta’lim tizimida bu usulning keng qo’llanilayotganini eslatib 
o’tish joiz.