O. M. Jabborova, Z. A. Umarova Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi

3-mavzu: Shaxs rivojlanishining umumiy qonuniyatlari va uning 
tashxisi to’g’risidagi g’oyalar 
Reja: 
1. Shaxs rivojining umumiy qonuniyatlari 
2. Shaxs rivojida ta’sir etuvchi omillar 
3. Boshlang’ich ta’lim shaxs rivojlanganligini tashxislash asoslari 
*** 
Tayanch tushunchalar: shaxs, rivojlanish, qonuniyat, ta’lim, 
tarbiya, mazmun, vosita, omil, muhit, yondaShuv, bilim, ko’nikma, 
malaka. 
*** 
Shaxs rivojining umumiy qonuniyatlari. O’zbekiston ta’lim 
tizimida shaxsni rivojlantirish asosiy vazifalardan biri hisoblanadi va u 
boshlang’ich ta’limdan boshlanadi. Shu jihatdan shaxs rivojida umumiy 
qonuniyatlar deganda individni ta’lim va tarbiya vositasida ijtimoiy 
shaxsga aylantirish asoslari tuShuniladi.
Boshlang’ich ta’lim davridayoq o’quvchilar shaxsi umumiy 
qonuniyatlar asosida rivojlantirila boshlaydi. Bu boradagi asosiy 
qonuniyatlar tizimini quyidagilar tashkil qiladi: 
1) aqlni rivojlantirish; 
2) estetik his-tuyg’ularni rivojlantirish; 
3) jismoniy rivojlantirish; 
4) turli stesslarga bardoshlikni rivojlantirish; 
5) o’z-o’ziga ishonchni rivojlantirish; 
6) mustaqillik ko’nikmasini rivojlantirish; 
7) shaxsiy faollikni rivojlantirish; 

---

24 
8) o’zgalarga va atrof-muhitga munosabatni rivojlantirish. 
Mazkur qonuniyatlar asosida ta’lim va tarbiya jarayonida 
o’quvchilar shaxsi izchil rivojlantirib boriladi. Buning uchun bo’lajak 
o’qituvchilar oliy pedagogik ta’lim jarayonida o’quvchilar shaxsini 
rivojlantirishning qayd etilgan qonuniyatlarini chuqur o’zlashtirishlari 
lozim. Unga ko’ra, quyidagilarga ahamiyat berish maqsadga muvofiq 
bo’ladi: 
- shaxs aqlini rivojlantirishda bilim va insoniy tajribalarga tayaniladi; 
- shaxs his-tuyg’usini shakllantirishda uning ruhiy kechinmalari va 
tasavvurlari tartibga solinadi; 
- shaxsni jismoniy rivojlantirishda ―Antropologiya‖ fani yutuqlariga 
tayanilib, insonning organizmi o’stiriladi; 
- shaxsda turli stresslarga bardoshlik ko’nikmasini rivojlantirishda 
uning 
guruhlarda 
ko’proq bo’lishiga va aqliy jihatdan o’z 
imkoniyatlarini baholay olish ko’nikmasini shakllantirishga asoslaniladi; 
- shaxsda o’z-o’ziga nisbatan ishonchni rivojlantirishda uning fikrlari 
va dunyoqarashi o’stiriladi;
- shaxsda 
o’zgalarga va atrof-muhitga oqilona munosabatni 
rivojlantirishda ―Etika‖ fani qonuniyatlariga asosan pedagogik tartibga 
solish, fikrlash va faoliyat ko’rsatish ko’nikmalarini shakllantirishga 
tayaniladi. 
Shaxs 
rivojlanishida 
Shu 
tariqa 
Pedagogika, 
Fiziologiya, 
Psixologiya, Sotsiologiya va Etika fanlarining umumiy asoslariga 
tayangan qonuniyatlar muhim o’rin tutadi. Bunda asosiy e’tibor 
individni ijtimoiylashtirishga qaratiladi. Buning ma’nosi Shuki, har bir 
individ umumiy qonuniyatlar asosida rivojlanishi natijasida o’zi 

---

25 
yashayotgan jamiyatning hayotiy talablari va ehtiyojlariga moslashadi. 
Shu jihatdan bu borada boshlang’ich sinf o’quvchilarini umumiy 
qonuniyatlar asosida rivojlantirish jarayonida quyidagilarga e’tibor 
berish kerak bo’ladi: 
1) 7-11 yoshli o’quvchilarni pedagogik va gumanitar fanlarning 
qonuniyatlariga asosan ijtimoiylashtirish; 
2) mazkur yoshdagi o’quvchilar shaxsini jismoniy va ruhiy rivojlantirish; 
3) ushbu yoshdagi o’quvchilarni ijtimoiy jihatdan keyingi ta’lim 
bosqichlariga va hayotga tayyorlash. 
Bunday yondaShuv boshlang’ich sinf o’quvchilarini umumiy 
qonuniyatlar asosida ijtimoiylashtirish hisoblanadi. Shu jihatdan 
ijtimoiylashtirishning 
ahamiyati 
o’quvchilar 
shaxsini 
umumiy 
qonuniyatlar asosida rivojlantirish bilan belgilanadi.
Ayni paytda, shaxsni umumiy rivojlantirish qonuniyatlariga asosan 
ijtimoiylashtirishning navbatdagi bosqichi ham mavjud. Unga ko’ra, 
ijtimoiylashgan o’quvchi shaxsi individual sifatlarga ham ega bo’lishi 
kerak. Buning ma’nosi Shuki, o’quvchi shaxsi ijtimoiylashganda 
jamiyatning 
umumiy 
talablariga 
moslashadi 
va 
ijtimoiylikdan 
individuallikka o’tganda esa o’quvchi shaxsida mustaqil sifatlar paydo 
bo’ladi. Shu sababli boshlang’ich sinf o’quvchilarini umumiy rivojlanish 
qonuniyatlariga asosan o’stirish ikki paradigmaga ega bo’ladi: 
1) o’quvchi shaxsini ijtimoiylashtirish; 
2) ijtimoiylashgan o’quvchi shaxsida individual sifatlarni tarkib toptirish. 
Bunday yondaShuv asosida shaxs va bu o’rinda o’quvchi shaxsi 
umumiy qonuniyatlar asosida rivojlantiriladi.

---

26