О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Tushimchalarni ularning mazmrni bilan birga juftlab yozing: A - gomeostaz, В -
retseptorlar, D 
gumoral boshqarilish, E 
impulslar, F 
biologik faol moddalar, 
G - o‘z-o‘zidan boshqarilish, H - nerv boshqarilish; 1 - nerv signallari orqali, 2 -
ichki muhit orqali, 3 - signallar, 4 - nerv va gormonlar orqali amalga oshadi, 5 -
ichki muhit doimiyligi, 6 - sezgir nerv uchlari, 7 - gormonlar, fermentlar, vitaminlar.
18 A

---

2. Organizm funksiyasi gumoral boshqarilishi tartibini aniqlang: A - moddalar ichki 
muhitga o‘tadi, В - gormonlar ta’sirida organlar ishi o'zgaradi, D - muhit o'zgarishi 
sekretsiya bezLariga ta’sir qiladi, E - moddalar hujayralarga ta’sir qiladi, F - bezlar 
biologik faol moddalar ishlab chiqaxa boshlaydi.
3. Nerv boshqarilishi amalga oshirilishi tartibini aniqlang: A - qo‘zg‘alish nerv 
signallariga aylanadi, В - nerv uchlarida qo‘zg‘alish hosil boladi, D - nerv signallaxi 
orqa va bosh miyadan organlarga uzatiladi, E - muhit o'zgarishi organizmga ta’sir 
qiladi, F - nerv signallari orqa va bosh miyaga uzatiladi, G - organlardagi muskullar 
qisqarib ish bajaradi.
0 ‘ylab javob bering:
Organizmning normal faoliyati ichki muhitning turg'unligi bilan bog'liq. Odam 
tuzli ovqat yesa yoki ko‘p suv ichganida organizmda tuz yoki suv miqdori oshib 
ketganida qaysi organlar faoliyati tufayli ichki muhit turg'unligi tiklanadi?
Sekretsiya bezlari to‘g‘risida tushuncha. Tuzilishi va funksiyasiga ko‘ra sek­
retsiya bezlari tashqi, ichki va aralash bezlarga ajratiladi (7-8-rasmlar).
Tashqi sekretsiya bezlariga so‘lak, ichak devori, oshqozon devori, sut, yog', ko‘z 
yoshi bezlari kiradi. Ularning sekreti maxsus yo‘l orqali ichki organlar bo‘shlig‘i
6-§. Sekretsiya bezlari, qalqonsimon bez
з
4
 
8-rasnt Ichki va aralash
sekretsiya bezlari: 1 -  gipofiz, 
5
7-rasm. Tashqi va aralash 
sekretsiya bezlari: 1 -  ko‘z 
yoshi bezlari, 2 -  so‘lak bezlari, 
3 - jigar, 4 -  oshqozonosd bezi.
2 -  epifiz, 3 -  qalqonsimon 
bez, 4 -  qalqonoldi bezi, 
5 - buyrakustt bezi, 
6 -  oshqozonosti bezi, 
7 -jinsiy bezlar.
1
19

---

yoki tashqi muhit (teri sirti)ga chiqadi. So'lak, oshqozon va ichak shilliq qavatidagi 
bezlardan ishlab chiqaradigan fermentlar ta’sirida oziq moddalar hazm bo‘ladi.
Ichki sekretsiya bezlarining sekret chiqarish yo‘li boMmaydi. Ular ajratgan 
gormonlar qonga chiqariladi. Qalqonsimon bez, qalqonoldi bezlari, gipofiz, epifiz, 
buyrakusti, ayrisimon bezlar ichki sekretsiya bezlari hisoblanadi.
Organizmdagi ayrim bezlar bir vaqtning o‘zida ichki va tashqi selcretorlik 
funksiyasini bajaradi. Oshqozonosti bezi, jinsiy bezlar va jigar xuddi shunday ish- 
laydi. Ular aralash sekretsiya bezlari deyiladi. Oshqozonosti bezi ichki sekretsiya 
bezi sifatida qonga gormonlar (masalan, insulin), tashqi sekretsiya bezi sifatida 
ichak bo‘shlig‘iga fermentlar ishlab chiqaxadi. Jinsiy bezlar esa qonga jinsiy gor­
monlar, jinsiy yo‘llarga tuxum va urug‘ hujayralari ishlab chiqaradi. Jigar ichak 
bo‘shlig‘iga o‘t suyuqligi, qonga qon tarkibiga kiradigan gem va boshqa oqsillar 
ishlab chiqaradi.