О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Top&hiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib Wring:
1. Ichki muhit va uning tarkibiy qismlarini ularga mos kelgan Uishunchalar bilan birga 
juftlab yozing: A - ichki muhit, В - qon, D - limfa, E - to'qima suyuqligi; 1 -
tiniq, biroz sarg'ish suyuqlik, limfa tomirlarida bo'ladi, 2 - plazma va hujayralardan 
iborat, 3 
qon, limfa va to'qima suyuqligidan hosil bo‘ladi, 4 hujayralar orasidagi 
suyuqlikdan iborat.
2. Qon funksiyalari va ularga mos tushmdialami juftlab yozing: A - transport, В -
himoya, D - gumoral boshqarish, E - ichki muhit doimiyligini saqlash; 1 -leykotsitlar 
orqali amalga oshadi, 2 - sekretsiya bezlari sintezlaydigan faol moddalar orqali 
sodir bo'ladi, 3 - kislorod va oziq moddalarni to'qimalarga yetkazish, almashinuv 
mahsulotlarini chiqarish, 4 - ichki muhit osmotik bosimi, suv va mineral moddalar 
miqdori, haroratning nisbiy doimiyligini saqlash.
3. Terminlar va ularga mos keladigan javoblarni juftlab yozing: A - gomeostaz, В -
izotonik eritma, D 
antitela, E 
gipotonik eritma, 1 - 0 ,9 % li osh tuzi eritmasi,
46
 ^

---

2 - ichki muhitning tarkibi, osmotik bosimi, fizik va kimyoviy xossalarining nisbiy 
doimiyligi, 3 - past kontsentratsiyali eritma, 4 - mikroblaini bir-biriga yopishtirib, 
eritib yuborish xususiyaliga ega bo‘lgan tanachalar.
0 ‘ylab javob bering:
1. Qon hujayraJan toza suvda yoriladi, tuzli swda bujmayib qoladi. Nima uchun odam 
ko‘p suv ichganida yoki sho‘r ovqatni ko‘p yeganida bunday holat yuz bermaydi?
15-§. Qonning kimyoviy tarkibi
Qon plazmasi. Katta yoshli odam organizmida 5 litrga yaqin qon bo'ladi. Qon 
suyuq biriktiruvchi to‘qima bo'lib, uning asosiy qismini qon plazmasi tashkil etadi. 
Plazmada shaklli elementlar, ya’ni qon hujayralari - trombotsitlar, eritrotsitlar va 
leykotsitlar joylashgan (31-rasm).
Qon plazmasining 90 % ini suv, qolgan qismini unda erigan organik moddalar: 
oqsil, yog1, karbonsuv va mineral tuzlar tashkil etadi. Organik moddaning asosiy 
qismi (7%) oqsildan iborat. Plazmaning tarkibi doimiy bo'ladi, Shu sababdan 
ko'plab moddalarning doimo kelib turishiga qaramasdan, qon tarkibi o‘zgarmaydi. 
Plazmaga kelib turadigan suv va moddalar almashinuvi 
mahsulotlarining ortiqcha qismi ayirish organlari va o‘pka 
orqali chiqarib turiladi. Qon hujayralari suyaklarning g‘ovak 
moddasi - qizil ilikda hosil bo’ladi. Katta yoshdagi odamlarda 
bu modda 1500 g gayetadi. Qonning shaklli elementlari limfa 
tugunlari va bodomcha bezida ham hosil bo‘ladi (32-rasm).
32-rasm. Qon 
hujayralarining hosil bo‘lishi 
vayemirilishida ishtirok 
etuvchi organlar:
1 -yumshoqtanglay,
2 - ayrisimon bez,
3 -  limfa sistemasi, 4 -  qizil 
suyak iligi, 5 -  taloq,
6 chuvalchangsimon 
o‘ simta.
ФФ
b 
d 
31-rasm. Qon hujayralari: a -  har 
xil leykotsidar, b -  trombotsitlar, 
d eritrotsitlar.

---

Trombotsitlar, ya’ni qon plastinkalari — qonning yadrosiz hujayralari. Duma- 
loq oval shaklda, diametri 3 4 mkm ga teng. Suyaklar ko‘migi va taloqda hosil 
bo'lib, 2-5 kun yashaydi. 1 mm3 qonda 300-400 ming trombotsitlar bor.