О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Qon tarkibi va ularga mos kelgan tushunchalami juftlab ko‘rsating: A - qon, В -
oraliq moddasi, D - shaklli elementlari, E - qon hujayralari, F - qizil ilik, 1 - qon 
plazmasidan iborat, 2 - suyak laming g‘ovak moddasida bo'ladi, 3 - qizil ilik hujayralari 
hosil qiladi, 4 - suyuq biriktiruvchi to'qimadan iborat, 5 - qon hujayralaridan iborat.

---

2. Qon plazmasi tarkibidagi moddalar va ulaming xususiyatlarini jufdab yozing: A -
suv, В - shaklli elementlar, D - mineral va organik moddalar, E - oqsillar; 1-10 % 
ni tashkil etadi, 2-7 % ni tashkil etadi, 3 - eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar,
4-90 % ni tashkil etadi.
3. Qon ivishi jarayonlarini tartib bilan ko'rsating: A - tromboplastin qon plazmasidagi 
protrombinni trombinga aylantiradi, В - qcm oqishi to‘xtaydi, D - qon tomirlari 
jarohatlanganda trombotsitlar yoriladi, E - fibrin tolalari jarohatlangan joyini qoplab 
oladi, F - tromboplastin qon plazmasiga chiqadi, G - trombin qondagi fibrinogen 
oqsilini fibringa aylantiradi.
0 ‘ylab javob bering:
Qonning ivishi plazmadagi fibrinogendan fibrin hosil bo'lishiga bogiiq. Nima 
sababdan fibrinogen qon tarkibida doimo bo'lishiga qaramasdan, qon ivib qolmaydi?
16-§. Eritrotsitlar
Eritrotsitlar transport funksiyasini bajaradi. Ular organizmdagi barcha hujay- 
ralarga kislorod yetkazib beradi, moddalar almashinuvi natijasida hosil bolgan 
karbonat angidnd gazini o‘pkaga olib keladi.
Eritrotsitlarning tuzilishi. 
Eritrotsitlar - o‘rtasi ikki tomondan yupqalashgan 
disk shaklidagi qizil rangli yadrosiz hujayralar. Bunday shakl hujayra yuzasim 
kengaytirib, gaz almashinuvini yaxshilaydi. Ulaming o‘lchami juda kichik bo‘lib, 
millimetrning mingdan bir qismiga to‘g‘ri keladi. 1 mm3 qonda 4 6 mln, oYtacha
5 mln dona eritrotsit bo‘ladi. Eritrotsitlar to‘rt oyga yaqin yashaydi (120 kun).
Organizmda eritrotsitlar o‘t, jigar va terida saqlanadi. Bu organlarda eritro­
tsitlarning 70 % dan ko‘proq qismi saqlanishi mumkin. To‘qima va organlarda 
qonga ehtiyoj tug‘ilganida bu organlar zarur miqdorda qon beradi. Faoliyati tugab 
bo‘lgan eritrotsitlar jigarda va taloqda yemiriladi.
Qonning qizil rangi eritrotsitlar tarkibidagi gemoghbinga bogiiq. Gemoglobin 
kislorodni to'qimalarga tashiydi. Gemoglobin ikki qismdan iborat. Uning oqsil 
qismi globin, temir saqlovchi oqsilli qismi gem deyiladi. 0 ‘pka kapillarlarida 
gemoglobin kislorod bilan birikib - oksigemoglobinrti hosil qiladi. Kislorod 
bilan to'yingan q0n och qizil tusda bo'lib, arteriya qora deyiladi. To'qimalarda 
oksigemoglobin yana gemoglobin va erkin kislorodga parchalanadi. Erkin kislorod
4 - Biologiya (Odam va uning salomatligi), 8-snif 
49

---

hujayralarga o'tadi. Kislorodini hujayralarga berib, karbonat angidrid gazi bilan 
to'yingan qon to‘q qizil bolib, vena qoni deyiladi.
Yangi eritrotsitlar qizil ilikda hosil boladi. Eritrotsitlar taloqda ham saqlanadi. 
To‘qimalarda qon kamayib ketganida taloqdan qonga kerakli miqdorda eritrotsitlar 
chiqariladi. Eritrotsitlar yoki ulardagi gemoglobin miqdori kamayib ketishi