O. Nazarbaev, b erejepOva, b. QalmuratOv İSBİlermenlik tiykarlari

3. bahanın’ mazmunı ha’m wazıypaları, baha belgilewdin’
maqsetleri ha’m usılları
Bazar qatnasıqları ja’miyet penen firmalar arasında, sotsiallıq islep 
shıg’arıw bo’limleri, tarawlar arasındag’ı tovar almastırıwdı joqarı 
basqıshqa ko’teredi. Tovarlardı almastırıw bahalar ja’rdeminde a’melge 
asırıladı. Baha bazar kategoriyası bolıp, tovar qunının’ puldag’ı (aqshalay) 
sa’wleleniwi, qunnın’ bazardag’ı ko’rinisi. İsbilermenlik xızmetinde baha 
za’ru’rli ekonomikalıq qural bolıp esaplanadı. Bahanın’ ekonomikalıq 
mazmunı onın’ wazıypalarında ko’rinedi.
Birinshiden, bahanın’ bazardag’ı talap ha’m usınıstın’ ko’lemi ha’m 
quramına ta’sir etiwi arqalı olardı ten’ salmaqlıq jag’dayına keltiredi. Ten’ 
salmaqlıqqa erisilgen baha bazar bahası bolıp, ol bazarda tovarlardın’ 
toplanıwın ha’mde tovar qıtshılıg’ın ju’zege keltirmeydi.
Ekinshiden, baha qunnın’ puldag’ı ko’rinisi bolg’anlıg’ı sebepli islep 
shıg’arıw, xızmet ko’rsetiwde sarıp qılıng’an materiallıq ha’m ruwxıy 
miynettin’ ha’mme tu’rin o’zinde sa’wlelendirip (pul ko’rinisinde) o’lshew 
wazıypasın o’teydi. Sog’an qarap tovar ha’m o’nimlerdin’ mug’darın ha’m 
qunın salıstırıw ha’m esap-sanaq qılıw imka’niyatı jaratıladı.

---

77
U’shinshiden, baha talap ha’m usınıstı salıstırıw ta’siri astında 
qa’lipleskenligi sebepli, o’z na’wbetinde baha islep shıg’arıwda ol yaki 
bul tovardı ko’beytiw yaki kemeytiwdi talap qılıwshı informatsiyanı berip 
ta’rtipke salıw wazıypasın o’teydi.
To’rtinshiden, baha bazardı iyelew, paydanı ko’beytiw ko’z qarasınan, 
ba’seki quralı sıpatında maydang’a shıg’adı. Firmalar onı aqılg’a muwapıq 
o’zgertip turıwı aqıbetinde o’z maqsetlerine erisedi.
Baha belgilewdin’ maqsetleri ha’m usılları. Bahanın’ qa’liplesiwin 
u’yreniwde bahag’a ta’sir ko’rsetetug’ın ha’r qıylı faktorlar itibarg’a alınadı. 
To’mendegiler tiykarg’ı ha’m en’ ko’p qollanılatug’ın faktorlar qatarına 
kiredi:
qa’rejetler;
–
bazarda usı tovarg’a bolg’an talap ha’m usınıs;
–
ba’seki;
–
baha belgilewden go’zlengen maqsetler;
–
bahanı basqarıw boyınsha hu’kimet qararları.
–
Ulıwma alg’anda, baha belgilew maqsetleri u’sh sala ushın qollanıladı. 
Olardın’ birinshisi, tovar aylanısının’ ko’lemin anıqlaw, ekinshisi, 
maksimal payda alıw, u’shinshisi, ba’seki salası. Ka’rxanalar o’z tovarlarına 
to’mendegi maqsetlerdi go’zlep baha belgileydi: payda alıw maqsetinde 
ham ba’sekige shıdam beriw maqsetinde.
İsbilermenliktin’ tu’rlerine qaramastan ha’zirgi ku’nde baha belgilew-
din’ to’mendegi usılların qollaw mu’mkin: bahanı formulalar ja’rdeminde 
belgilew; «Ortasha qa’rejetler plyus payda» printsipi boyınsha baha 
belgilew; go’zlengen payda normasın alıwdı ta’miyinleytug’ın baha 
belgilew; bahanı shegaralıq qa’rejetler boyınsha belgilew.