О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


сингдириш ёки урин алмашиш адсорбцияси


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

сингдириш
ёки урин алмашиш адсорбцияси дейилади. Бу 
жараён куйидагича содир булади:
Тупрок [Са] + 2КС1 = тупрок]* + СаС12
Кимёвий сингдириш. 
Эритмадаги моддалар билан туп- 
рокдаги хар хил бирикмалар орасида кимёвий реакция 
натижасида сувда жуда кийин эрийдиган ёки эримай- 
диган модца хос ил булади ва катлам орасида ушланиб 
колади. Бу ходиса кимёвий сингдириш дейилади. Маса- 
лан:
ЗСа804+ 2 № 3Р04=Са3(Р04)2-1-3№28 0 4
Биологик сингдириш. 
Тупрокдаги микроорганизм ва 
усимликларнинг хаёти туфайли хар хил озик моддалар- 
нинг ушланиб колишига биологик сингдириш дейилади.
Тупрокнинг коллоид зарралар тупламидан ташкил 
топган ва катионларни сингдириш ва алмаштириш 
кобилиятига эга булган кисмига сингдирувчи комплекс 
дейилади. Тупрокнинг бу кисмида хар хил минерал ва 
органик бирикмалар булиб, улардаги сингдирилган ка­
тионлар алмашиб туради. Катионлар алмашиниш жа- 
раёнида факат тупрокнинг каллоид кисми иштирок 
этади. Сингдирувчи комплекснинг хажми тупрокнинг 
механик таркиби, органик модцанинг мивдори ва тар- 
кибига боглик булади. Кумок, соз ва сергумус тупрок- 
ларда курок, оз гумусли ёки кумлок тупрокларда нис- 
батан камрок булади.
Сингдирувчи комплексдаги сингдирилган катион- 
ларнинг умумий микдорига сингдириш сигими дейила­
ди. Бу микдорни купинча кальций (Са) катионига нис- 
батан эквивалент хисобида ифода этилади. Масалан,
56


ТУПРОК КОЛЛОИДЛАРИ. ТУПРОКНИНГ СИНГДИРИШ КОБИЛИЯТИ
тупрокдаги сингдирилган водороднинг микдори 0,02% 
булган такдирда, унинг кальций катионига нисбатан 
эквивалент микдори 0,02 х 20 = 0,4 Са булади (бунда 
20 — кальцийнинг 1-водороднинг эквивалент огирли- 
ги). Демак 0,02% водород 0,4 кальцийга эквивалент 
экан. Одатда 
сингдирилган катионларнинг микдори 
100 г тупрокка нисбатан миллиэквивалент (м-экв) хисо- 
бида ифода этилади. Бунинг учун 100 грамм тупрок,- 
дан ажратиб олинган катион микдори 1000 га купайти- 
рилади ва бир валентли катион булганда эквивалент 
огирлигига, икки валентли булганда атом огирлигига 
таксим килинади. Масалан, 100 г тупроадан 0,360 г 
кальций ажратиб олинган булса, куйидагича булади:
0,360 х 1000 
= 18 м-экв Са.
20
Сингдириш энергияси жщ атидан икки валентли 
С а++, М§++ сингари катионлар бир валентли катион- 
лар Ыа+, К+, N114+ сингариларга Караганда кучли- 
рок булади. Аммо бир валентли Н+ ионнинг сингди­
риш энергияси икки валентли катионларга нисбатан 
кучли булади.
Саволлар:
1. Тупрок хосил булиш жараёнида кандай дисперс 
тизим хосил булади?
2. Тупрок, коллоидлари *ак,ида тушунча беринг?
3. Тупрок,нинг син гдир и ш к,обилияти деганда н и - 
малар тушунилади?
4. Тупрок сингдириш кобилиятининг кандай ту р - 
лари мавжуд?
5. Тупрок,нинг сингдирувчи комплекси деганда ни- 
ма тушунилади?
57


ТУПР0КД1УН0СЛИК
13-§. ТУПРОКНИНГ ОРГАНИК КИСМИ.
ТУПРОК УНУМДОРЛИГИ
Тупрок катламида усимлик, хайвон ва микроорга- 
низмлар колдигидан иборат органик моддалар учрай- 
ди. Биокимбвий жараёнлар таъсирида органик модда- 
лар чирийди ва мураккаб органик бирикма — гумус 
(чиринди) хосил булади.
Тупрок таркибида органик модцанинг микдори маз- 
кур худуддаги усимлик турига, калинлигига, иклим ша- 
роитига боглик булади. Тупрокнинг органик кисми 4 
та кимёвий элементдан — 

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling