О разработке мер по улучшению собираемости налогов по отраслям экономики

5 –МАВЗУ: CТАТИСТИК КЎРСАТКИЧЛАР Режа

1. Мутлақ ва нисбий миқдорлардан биргаликда фойдаланиш

• Статистик кўрсаткичлар деб маълум макон ва замон шароитида оммавий ҳодиса ва жараёнларнинг ҳолатини, ривожланишини, тузилишини, ўзаро боғланишларини ифодаловчи меъёрлар юритилади.

2. Мутлақ кўрсаткичлар ва уларнинг турлари

• Ходиса ва жараёнларнинг моҳияти ва белгиларини тарифловчи кўрсаткичлар

• Статистика объект сифатида оммавий ходисаларга хос умумий хусусиятларни тарифловчи кўрсаткичлар

• Боғланишига қараб

• Бирламчи (жамлама) кўрсаткичлар

• Иккиламчи (ҳосилавий) кўрсаткичлар

• Якка кўрсаткичлар

• Кўрсаткичлар тизими

• Ҳодисаларнинг мутлоқ сони

• Белгининг тўплама мутлақ қиймати

• Белгининг айирма мутлақ қиймати

• Ўртача миқдорлар

• Нисбий мидорлар

• Тузиш усулига қараб

• Таркибий унсурларни жамғариш

• агрегатлаш

• моделлаштириш

• Тўғри кўрсаткичлар

• Тескари кўрсаткичлар

• Биринчи айирмалар

• Иккинчи ва ҳ.к. айирмалар

• Оддий нисбий миқдорлар

• Мураккаб нисбий миқдорлар

• Статистик кўрсаткич турлари

• Олиш усулига қараб

• 1-тарҳ

3. Мутлоқ ва нисбий кўрсаткичлар

• Мутлоқ кўрсаткичлар ўрганилаётган ҳодисалар ва уларнинг белгиларини бир хиллигини, монандлигини, ўхшашлигини ифодалайди. Улар ҳодисалар ва уларнинг белгиларининг кўлами, сони, ҳажми, даражаси макон ва замонда тақсимланиш шаклида намоён бўлади.

• Мутлоқ миқдорлар ҳодисалар тўплами ёки бир бутун қисмини таърифлашига қараб макро ва микро кўрсаткичларга, олиш усулига асосан оқим ва заҳиравий кўрсаткичларга бўлинади.

• Мутлоқ миқдорлар ўрганилаётган воқелик қандай тезликда ривожланаётганлигини, унинг такрорланиш интенсивлигини аниқламайди. Бунинг учун нисбий миқдорлар қўлланади.

• Таққослаш статистик кўрсаткичларни шакллантиришнинг муҳим усулидир.

• Улар қиёсий таҳлилни чуқурлаштириш ва тафаккуримизни бойитиш учун хизмат қилади.

• У солиштирилаётган ҳодисалар ва белгиларнинг ўхшашлик томонлари ва фарқларини аниқлаш имконини беради.

Нисбий миқдорлар ва уларни ифодалаш шакллари

• Нисбий миқдорларнинг мазмуни, яъни воқеликнинг қандай томонини таърифлаши ва ҳисоблаш усулига қараб уларни қуйидаги тасниф гуруҳларига ажратиш мумкин.

• Биринчи гуруҳ нисбий кўрсаткичлари мураккаб объект ёки тўпламнинг тузилиши ва унинг фарқларини умумлаштириб таърифлайди. Тузилиш нисбий миқдорлари айрим унсур (қисм)ларнинг умумий тўмламдаги (мураккаб объект ҳажмидаги) салмоғи ёки ҳиссаси қандай эканлигини аниқлайди. Бунинг учун айрим унсур (қисм) ҳажми умумий тўплам ҳажми билан таққосланади, яъни:
• Si = ni / ni Бу ҳолда  Si = 1.

Нисбий миқдорлар турлари

• 1) Режа бажарилиши нисбий миқдорлари ҳақиқий бажарилган даражани режа топшириғи даражаси билан таққослаш орқали аниқланади.

2) Шартнома бажарилиши нисбий миқдорлари шартноманинг бажарилиш даражасини шартнома мажбурияти даражаси билан таққослаш натижаси:

• 2) Шартнома бажарилиши нисбий миқдорлари шартноманинг бажарилиш даражасини шартнома мажбурияти даражаси билан таққослаш натижаси:

3) Динамика нисбий миқдорлар келгуси давр даражасини ўзидан олдинги ёки бошланғич давр даражаси билан таққослаш натижасини ифодалайди:

• 3) Динамика нисбий миқдорлар келгуси давр даражасини ўзидан олдинги ёки бошланғич давр даражаси билан таққослаш натижасини ифодалайди:

4) Тузилма нисбий миқдорлари қисмни бутунга бўлиш натижасидир:

• 4) Тузилма нисбий миқдорлари қисмни бутунга бўлиш натижасидир:
• НМкор.=(Кисм/бутун)*100

• 5) Координация нисбий миқдорлари эса бутуннинг бир қисмининг иккинчи бир қисмига таққослаш натижасидир:

6) Жадаллик (интенсивлик) нисбий миқдорлари бир бири билан боғлиқ турли хилдаги ходисаларни таққослаш натижасида олинади ва ҳoдиса жараёнларнинг тарқалиш зичлиги, учрашиш тезлигини ифодалайди. Масалан, аҳоли зичлиги, меҳнат унyмдорлиги даражаси ва ҳакозо:

• 6) Жадаллик (интенсивлик) нисбий миқдорлари бир бири билан боғлиқ турли хилдаги ходисаларни таққослаш натижасида олинади ва ҳoдиса жараёнларнинг тарқалиш зичлиги, учрашиш тезлигини ифодалайди. Масалан, аҳоли зичлиги, меҳнат унyмдорлиги даражаси ва ҳакозо:

7) Таққослаш нисбий миқдорлари, турли объектлар ёки ҳудудларга тегишли бир хил турдаги кўрсаткичларни ўзаро нисбатини ифодалайди:

• 7) Таққослаш нисбий миқдорлари, турли объектлар ёки ҳудудларга тегишли бир хил турдаги кўрсаткичларни ўзаро нисбатини ифодалайди:

Эътиборингиз учун раҳмат!

• Эътиборингиз учун раҳмат!