O xoshimov, S. Saidaxmedov

6.3-rasm. Statik momentlar turlicha bo‘lgan holat uchun mexanik tavsifdagi ish nuqtalari.


Xususiy hollarni ko‘rib chiqamiz. Tezlikka proporsional bo‘l- gan statik momentning tashkil etuvchisi bo‘1magan, ya’ni My — My da oldingi olingan natijaga kelamiz. Agarda doimiy tashkil etuv- chi bo‘lmasa, ya’ni M — 0 bo‘lsa, u holda,
bu yerda: +r ₊ ^{pp T}_M va M vaqt doimiylarining qiymatlari orasidagi bog‘lanish:


-- Tq -— Tq(1 - S,) (6.27)

Demak, statik (qarshilik) momentga tezlik chiziqli ravishda bog‘liq bo‘lsa, vaqt doimiysi kamroq bo‘ladi va o‘tkinchi jarayon tezroq kechadi. 6.1-rasmda solishtirish uchun tezlik va moment o‘zgarishining egri chiziqlari ham M — M da hamda M — km bo‘lganda keltirilgan. Shu rasmda M — km2 bo‘lgan hol uchun egri chiziqlar keltirilgan. Ko‘rinib turibdiki, bu holda jarayonlar tezroq kechadi.

3. O°ZGARADIGAN PARAMETRLARDA MEXANIK O‘TKINCHI REJIMLAR

Oddiy elektr yuritma tizimlarida elektr zanjiriga qo‘shimcha element-qarshilik kiritib parametrik boshqarish amalga oshiriladi. Bu holda tabiiyki, zanjir parametrlari «sakrab» (birdaniga) o‘zga- radi. Parametrlarni o‘zgartirib, quyidagilar amalga oshiriladi: faza rotorli assinxron dvigatel va o‘zgarmas tok dvigatelini ishga tu- shirish jarayoni, ularning tezliklarini parametrik boshqarish, tor- mozlash rejimini amalga oshirish, reverslash va boshqalar.

Bunda o‘tkinchi jarayonlarni tahlil etishni bosqichma-bosqich amalga oshirish kerak. Ularning har birida parametrlarni o‘zgar- mas deb qabul qilib bo‘laklarning (bosqichlaming) bir-biri bilan tutashgan joyida boshlangüch shartlami o‘zgartirib ulash kerak.
Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini ishga tushi- rish dinamik jarayonini ko‘rib chiqamiz. Avval ko‘rsatilganidek, dvigatelni ishga tushirish diagrammasida maksimal tok I; va pog‘onalami chiqarishdagi tok Iz reostatning barcha pog‘onalarida o‘zgarmas bo‘lib qoladi. Natijada uchastkaning boshida tok I; ga, oxirida esa Iz ga teng bo‘ladi. Mexanik o‘tkinchi jarayon shart- larida zanjirlardagi induktivlikni hisobga olmaganimiz sababli tokning Iz va I gacha o‘sishi sakrash bilan yuz beradi. Har bir bo‘lakda elektromexanik vaqt doimiysi o‘z qiymatiga ega bo‘ladi va u yakor qarshiligiga proporsional bo‘ladi:
^{MM Jr/ Kz -K}M!
ya’ni, birinchi pog‘ona qarshiligida elektromexanik vaqt doimiysi eng katta qiymatga teng bo‘lib, tabiiy tavsifga o‘tayotganda minimal qiymatga ega bo‘ladi. Shunga mos ravishda pog‘onalarda dvigatelning ishlash vaqti hann turlicha bo‘1adi, ya’ni eng katta vaqt birinchi pog‘ona qarshiligida bo‘lsa, oxirida vaqt minimal qiymatga ega bo‘ladi.
Tezlikning orta borish tenglamasi hamma pog‘onalar uchun bir xil bo‘ladi, ya’ni:
^{m = m„(1- e t M)+} oıp,_he ™'^TM , (6.28)
bu yerda: m„ — ko‘rilayotgan pog‘onadagi mexanik tavsifda ish- layotgandagi tezlikning turg‘un qiymati. Har bir pog‘ona uchun
o‘zining m„ qiymati mavjud. m i, m va h. k. (6.4- rasm). Tez- liklar mexanik tavsifning berilgan statik yuklamaga muvofiq tokka (momentga) to‘g‘ri keladigan vertikal bilan kesishgan nuq- tasi bilan aniqlanadi.
Yakor tokining ifodasi quyidagicha yoziladi:
bu yerda: Z, = /„,t, — reostatni o‘zgartirgan holatidagi har bir uchastka (bo‘lak) boshidagi jarayonda hosil bo‘ladigan tok: I — M IKI. Ishga tushayotganda tok va tezlik o‘zgarishining egri GhiZig‘İ 6.5-rasmda keltirilgan. Egri chiziq xarakteri odatda uc.hastka uzunligini qayd etuvchi rele yoki tok relesi yordamida avtomatik ravishda ta’minlanadi.



6.4-t-mm. Dvigatelni reostat yordamida ishga tushirilgan holatidagi mexanik tavsiflar.

Yakor tokining ifodasi quyidagicha yoziladi:

I - If{1 - •!““ ^{) -}- e“' ,}
bu yerda: I —— Iz„;, - reostatni o‘zgartirgan holatidagi har bir uchastka (bo‘lak) boshidagi jarayonda hosil bo‘1adigan tok: I —— M§Kz. Ishga tushayotganda tok va tezlik o‘zgarishining egri
chizig‘i 6.5-rasmda keltirilgan. Egri chiziq xarakteri odatda uchastka uzunligini qayd etuvchi rele yoki tok relesi yordamida avtomatik ravishda ta’minlanadi.
Shunga o‘xshash jarayonni dvigatelni tormozlashda ham olamiz. Teskari ulab tormozlashda odatda bitta pog‘ona qarshilik ulanadi.Tabiiyki, bu holda katta pog‘ona qarshiligi kiritilgani uchun tormozlash bosh qichida eng katta vaqt doimiysiga ega bo‘lamiz. Lekin tormozlash vaqti katta bo‘lmaydi. Chunki tor- mozlash jarayonida dvigatel momenti bilan qarshilik momentining ^{ayirmasi M}d - ^{Mi emas, balki ularning yig‘indisi ta’sir etadi.}


6.5-rasm. Dvigatelni ishga tushirayotgan holatidagi tok va tezlik grafiklari.

Reverslash jarayoni eksponensial qonunga bo‘ysunadi, agar statik moment aktiv bo‘lsa, bir tomondan boshqa tomonga ravon aylanadi.

Shunga o‘xshash o‘tkinchi jarayon, ya’ni tezlik bilan momentning o‘zgarishi faza rotorli assinxron dvigatellarda ham kechadi.

4.